پیش درآمدی بر هم اندیشی دانش بومی آب

دویست و چهل و یکمین گفتمان هنر و معماری
دانش بومی آب
کاوش های باستانشناسی در تپه های نظرآبادکرج با یافتن سفال 9 هزارساله، نشان داد که کشاورزی در دامنه های جنوبی البرز و در آبخیزهای رودهای مهمی چون کرج و جاجرود، تمدن ریرا پدید آورده است.  تمدنی کهن که مجموعه درهم پیچیده‌ ای است از باورها، روش ها، دانش ها، ارزش های معنوی، سامانه های تولیدی، هنرها، قوانین، اخلاق، و آداب و رسوم انسانهایی که در هماهنگی با ویژگی های بوم شناختی (اکولوژیک) در یک سرزمین زندگی می کنند. در این گذر، راه اندازی سامانه های تامین آب از رودهای کرج و جاجرود در  ری، از کرخه در چغازنبیل، از دز در دژپل، از کارون در شوشتر، از هلیل رود در جیرفت، از کُر در فارس، از مارون در ارگان، تا هیرمند در سیستان و جاهای دیگر، تمدنی درخشان را پی ریزی کرد.
توجه به سفره های زیرزمینی از 4 هزار سال پیش آغاز شد و چرخ چاه ایرانی پدید آمد که تحولی دیگر در تاریخ تمدن بشری بود و آنگاه کاریز ساخته شد تا آب سفره ها را از زیر زمین گذر دهد و بدون تبخیر به انسان برساند. ساخت هوشمندانه آبراهه های زیرزمینی نمونه ای است از کارآمدی و سازگاری در دانش جهان.  روش های سازگار با بوم یعنی جغرافیا، اقلیم و ویژگی های زیستی برای آسایش جامعه انسانی بکار گرفته و هم زمان طبیعت نیز حفظ شد. در طبرستان و کناره مازندران شیوه های گردآوری باران، در سیراف چاله کشت های برخوردار از باران و نم دریا، در کاشان و بوشهر بهره برداری از نمناکی زمین در گودال ¬کشت ها برای باغکاری زیرزمینی، و بسیار شیوه های دیگر امنیت خوراک، پشتوانه تمدنی شد که ستارگان درخشانی در معماری، شهرسازی، صنعت، هنر، ستاره شناسی، ریاضی، شیمی، فلسفه، حکمت و اندیشه را به جهانیان شناسانده است.
از یک سده پیش گسلی آهسته آهسته (اما پرشتاب در قیاس با تمدن ده هزارساله)، گسست از فرهنگ غنی ایرانی را سامان داد. پیشینه دانشی درخشان نادیده گرفته شد. تغییرات ناسازگار در دهه 1340 دانش بومی آب (سازگار با بوم شناخت این سرزمین) را در هم ریخت. در شش دهه رودها، رگ های حیات تمدن، خاموش شدند. دریاچه ها خشکیدند و سفره ها تهی شدند. گویی دیو خشکی یا اَپوش که، بنابر افسانه کهن، الهه آناهیتا برای حفظ آبادانی زمین بر گردنش زنجیر افکنده و در یخچال های البرز زندانی کرده بود، اینک افسار گسیخته و  رها شده تا تمدنی گرانسنگ را نابود کند.
بازیابی و بکارگیری دانش بومی و سازگار با جغرافیا، اقلیم و فرهنگ، ضرورت نگهداری از این تمدن کهنسال و حفاظت از سرزمین است. بازگردانی دانش بومی آب از بابت برتری و سازگاری با زیست بوم سرزمین، نیاز آنی جامعه و کلید رهانیدن خوزستان، ارومیه، ری، جیرفت، سیستان، ورزنه، سپاهان، خراسان و دیگر دشتهای ایران زمین از خشکی است.
در دویست و چهل و یکمین گفتمان هنر و معماری، خانم ها مهندس فاطمه ظفرنژاد، مهندس خدیجه رضوی و آقای مهندس محمد درویش درباره دانش بومی آب و تمدن ایرانی سخن خواهند گفت که با نمایش فیلم همراه است.
زمان: چهارشنبه 11 اسفند ماه 1395 از ساعت 16 الی 18
مکان: موزه هنرهای آئینی امام علی (ع) خیابان ولیعصر (عج) - بالاتر از ظفر – بلوار اسفندیار – شماره 35
انجمن مفاخر معماری ایران
www.ammi.ir