آنکه فرهنگ نورزد، به چه ارزد

Post date:

Fri, 2013-08-30 00:42

نویسنده:

لیلا پهلوان زاده

معمارنت -٢٨مردادپس از تداعي كودتا ياداور باقر ايت الله زاده شيرازي است.
زاده نجف (١٣١٥)،نوه ميرزاي شيرزاي ،فرزند دختر مرجع تقليد محمد كاظم شيرازي،برادر اقارضي شيرازي استاد حوزه علميه تهران .
اموخته مدرسه طوسي وعلوي در نجف ،مدرسه دارالفنون ،دانشكده هنرهاي زيباي دانشگاه تهران ودانشكده معماري دانشگاه رم .
حافظ قراني كه همزمان در ميان انها كه موج مذهب را مخرب مي دانستند وكساني كه ميراث فرهنگي را مظهر رژيم شاهنشاهي مي دانستند ،مي دانست كه ويرانه اي را تحويل نگرفته ونبايد اجازه دهد امانت ويران شود .
عمرحرفه اي او براي مديريت حفظ ميراث فرهنگي و
تلاش در راه شناخت علمي ميراث فرهنگي طي شد.
او كه هميشه از كودتاي ٢٨مرداد تنفر داشت سرانجام در ٢٨مرداد ١٣٨٦ در حين سخنراني درگذشت .
باز نشر مطلب "انكه فرهنگ نورزد ،به چه ارزد "يادي دوباره از اوست

اختصاصی معمارنت- چاپ یکی از کتاب‌های ارزشمند مرحوم دکتر شیرازی، با عنوان «اصفهان شهر نور» بهانه‌ای شد تا ضمن معرفی این اثر، به گزیده‌هایی از فعالیت‌های مهم ایشان در شهر اصفهان بپردازیم.
... این کتاب حاصل علاقۀ خاص ایشان به شهر اصفهان است. علاقه‌ای که آنچنان شدت داشت که وی را پس از فراغت از تحصیل، به اصفهان باز کشاند. هم اصفهان از تجربیات ایشان بهره گرفت و هم ایشان از اصفهان آموخت. از معماری باعظمت بناهای آن، از شکوه و جلال میدان نقش جهان، از زیبایی اسرارآمیز مسجد جامع عتیق، از سادگی و خلوص بناهای کویری نائین و اردستان و ده‌ها و صدها مورد دیگر.
بر آن شد تا غبار نشسته بر بناهای اصفهان را که یادگاری از سه قرن گذشته بود بِسِتَرد و دوباره عظمت پیشین را به آن بازگرداند. تشکیل دفتر فنی سازمان ملی حفاظت آثار باستانی در این شهر که در سال 1346 تاسیس شد، اقدامی در این راستا بود.
مرمت و مطالعات تاریخی بنا از نظر ایشان دو امر تفکیک ناپذیر بود که می‌بایست هر یک بر مبنای اصول و معیارهای علمی و فنی لازم صورت می‌پذیرفت. گرچه در بدو حضور، بهره علمی فراوانی- چه در سطح ملی و چه در سطح بین المللی- به همراه داشت اما در این شهر، شاگردی بسیاری از استادان نظیر عباس بهشتیان را نمود و بی‌نهایت بهره برد، فرصتی که در هیچ آموزشگاه و دانشکده‌ای برای ایشان فراهم نمی‌شد.

تصویری از دکتر شیرازی و پاره‌ای از دوستان ایشان

شیرازی می‌گفت: «اصفهان بزرگترین مدرسه‌ای بود که به آن وارد شدم». هر روز از صبحگاهان تا پاسی از شب را در بنایی تاریخی سپری می‌نمود و با معماران تجربی این شهر نظیر استاد حسین معارفی، ترابی، منشئی و بسیاری دیگر عاشقانه همکاری می‌کرد. حتی رساله دکتری خود در دانشگاه رُم را نیز، با عنوان احیای بازار اصفهان، مرکز کهنِ تجاری و فرهنگی شهر برگزید.

دکتر شیرازی، در شهر اصفهان انجام مطالعاتِ علمیِ تاریخ معماری ایران، مرمت بنا بر پایه مفاهیم و مضامین علمی و در نهایت تجربیات جمع آوری شده از استادکاران و معماران تجربی را درهم آمیخت و زمینه ساز شکل گیری علمی شد در راستای مرمت اصولی بناهای تاریخی، که بعدها به سایر نقاط ایران نیز تعمیم یافت.

ایشان با علم به این موضوع، که تحقق این مهم در گرو تربیت افرادی متخصص در تمامی زمینه‌هاست، در سال 1356 تفاهم نامه‌ای مابین یک سازمان تحقیقاتی (دانشگاه فارابی) و یک سازمان اجرائی (سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران ) منعقد نمود. بدین ترتیب دانشگاه فارابی پردیس اصفهان به عنوان نخستین دانشکده مرمت در ایران، و در یکی از خانه‌های تاریخی شهر اصفهان به نام داوید شکل گرفت و در زمینه‌های آموزش مرمت آثار، مرمت بناها و مکان‌های تاریخی، پژوهش معماری، باستان شناسی و هنر شروع به کار نمود.

گرچه پس از چندی، در اصفهان حضوری مداوم نداشت لیکن همواره فکر و روح آن در اصفهان بود به گونه‌ای که پابرجایی بسیاری از بناهای تاریخی این شهر، مدیون وجود پربرکت اوست.

بناهای بسیاری توسط وی در این شهر مرمت شد، بازارچه بلند، چهار سوق و مسجد ساروتقی، میدان نقش جهان، بازار مسگرها، مسجد جامع عباسی، مسجد شیخ لطف ا...، مسجد جامع (شروع مرمت در اثر بمباران هوایی22/12/63 در زمان جنگ )، پل ا...وردی خان( سی وسه پل)، پل خواجو، پل شهرستان، پل مارنان، پل جوئی، خانه‌های تاریخی سوکیاسیان، مارتا پیترز، داوید، حقیقی، امینی، بخردی، سرهنگ وثیق، قزوینیها، شیخ الاسلام، یدالهی و امام جمعه در اصفهان، بنای توحید خانه، باغ و کاخ چهلستون، رکیب خانه، تالار اشرف، عمارت هشت بهشت، حمام خسرو آقا، مجموعه علی قلی آقا، منارجنبان، چهار سوق ضرابخانه، مجموعه امامزاده اسماعیل، درب امام، آتشگاه، بازار نجارها، مدرسه چهار باغ اصفهان، امامزاده احمد، مسجد حکیم، مسجد علی، هارونیه، مدرسه درب کوشک، مدرسه ملا عبدا...، مدرسه نیم آورد، بقعه الراشد با...، بقعه بابا رکن الدین، بقعه آقا حسین خوانساری، بقعه شیخ ابومسعود، مسجد جامع نائین، خانه پیرنیا در نائین، مسجد جامع بافران نائین، مسجد بابا عبدا... نائین، بازار نائین، مسجد و حسینیه کلوان در نائین، مسجد محمودیه نائین، مسجد سرکوچه نائین، مسجد جامع اردستان، مسجد خسرو اردستان، مسجد امام حسن اردستان، بازار زواره، مسجد جامع زواره، مسجد جامع و خانقاه و مسجد پرذله، مسجد جامع گلپایگان، بقعه هفده تنان گلپایگان، مسجد جامع پوده، مسجد جامع هفتشویه، مسجد جامع میمه، امامزاده اسحاق هرند، بقعه شاهزاده ابن الفتوح وانشان گلپایگان،کاروانسرای مهیار، کاروانسرای انوشیروان، مناره سین، مسجد جامع و کاروانسرای برسیان، مسجد و امامزاده شاه کرم و تکیه و آرامگاه ملا محسن فیض کاشانی در کاشان، شبستان غربی مسجد میر عماد کاشان، مسجد جامع پرذله و حاجتگاه ابیانه، تعمیر درب بزرگ حسینیه کوچک گذر اصلی ابیانه، تعمیر و بهسازی مجموعه‌های تاریخی و زنده ابیانه ( به وسعت یک روستا )، تهیه طرح آرامگاه کمال الدین اسماعیل و دهها مورد دیگر.

دکتر شيرازی در جمع دانشجويان خود، اصفهان، 12 خردادماه 1378

این اقدامات آنچنان از لحاظ شکل کار و تربیت نیروی انسانی، به نحوی مطلوب ارائه گردید که در سال 1357-1346 (1978 – 1967م. ) به واسطه همکاری علمی و اجرائی مشترک با هیأت کارشناسی ایتالیائی ایزمئو در امور مربوط به مطالعه و مرمت پاره‌ای از آنها نظیر کاخ عالی‌قاپو، هشت بهشت، چهلستون، مسجد جامع اصفهان، مسجد جامع برسیان و پیربکران مفتخر به دریافت جایزه گردید.

در سال 1359 (1980م.) نیز به خاطر ارائه و اجرای طرح مرمت، حفظ و احياء بناهای تاريخی چهل ستون، عالی‌قاپو و هشت بهشت در شهر اصفهان، برنده جايزه بين المللی معماري شد. در اين پروژه، دکتر شيرازی به عنوان طراح و مدير پروژه، در سازمان ملی حفاظت آثار باستانی با موسسه شرق شناسی ايتاليا ايزمئو به سرپرستی دکتر اوژنيو گالديري همکاری داشتند. اين جايزه، به خاطر کار حفاظتی دقيق و گسترده صورت گرفته و همچنين گزارش‌های پژوهشی منتشر شده، به مجريان آن اعطاء گرديد. نتايج اين پروژه، باعث گسترش بدنه دانش معماری اسلامی شد و کارشناسان و هنرمندان آموزش ديده در اين پروژه، در ساليان بعد، از تجارب کسب شده خود در مرمت و احيای بناهای متعددی در اصفهان و ساير شهرهای ايران بهره بردند.

دکتر شیرازی در خلال سال‌های 1353-1349 و 1379-1374(1974 – 1970م. و 2000-1995 م.) طرح مطالعه، ساماندهی مرمت و احیای دولت خانه صفوی در شهر اصفهان را نیز با عشق و علاقه‌ای فراوان پیگیری نمود لیکن متاسفانه، علی رغم تهیه طرحِ بسیاری از بخش ها ناتمام ماند.

مطالعه در خصوص شهر اصفهان، همیشه در نظر ایشان بود. ارائه مقاله «اصفهان نو و اصفهان کهنه» در گردهمائی اصفهان شناسی دانشگاه هاروارد در سال 1353(1974 م.) تهیه کتابچه «اصفهان شهر نور» به زبان انگلیسی جهت ارائه در جشنواره جهان اسلام در سال 1355 (1976 م) و برگزاری نمایشگاه معرفی شهر تاریخی اصفهان در موزه بریتانیا، به مناسبت همین جشنواره و در همان سال، نمونه‌ای از این تلاش هاست و در یک کلام پابرجایی بسیاری از بناهای این شهر و تدوین بسیاری از گزارش‌های علمی موجود، مدیون وجود و حضور اوست.

دکتر شيرازی در سفر به اصفهان

افراد فراوانی در تعریف و تمجید ایشان سخن گفته اند. ولی شاید این جمله از همه زیباتر باشد:
«دکتر شيرازي زنده است. او در وجود شاگردانش، شاگردانِ شاگردانش و شاگردان شاگردان ِ شاگردانش، زندگي خواهد کرد. شايد الان، در حاشيه کويري سوزان، در کار بازسازي آب انبار ارزشمندي است و يا شايد کاشي‌هاي لاجوردي گنبد مسجد جامع شهري ديگر را مرمت مي کند. شايد بر فراز سردر فروريخته کاروانسرايي ايستاده است و دارد مهربانانه، شيوه بازسازي قوس فروريخته آن را، از بقاياي اندکش، به يکي ديگر از شاگردانش مي آموزد و يا شايد، شاگرد از زير کار درروي ديگري را، وادار به کشيدن طرحي سه بعدي از گنبدخانه اي مي کند. شايد هم الان، کنار تخته کلاسش ايستاده و به شاگردانش، شدني ديگر و بودني ديگر مي‌آموزد و چون هميشه، قبل از هرچيز، برگوشه تخته، با آن خط عزيزش، بي‌حــرف و بي صدا مي‌نويسد: «آنکه فرهنگ نورزد، به چه ارزد؟»

تصاویر دوران دانشجویی

دکتر شيرازی در آتليه سيحون، سال اول مقطع کارشناسی ارشد رشته معماری دانشکده هنرهای زيبا- دانشگاه تهران، 1336-1335. (نفراول رديف پايين سمت راست)

دکتر شيرازی در دوران نگارش رساله دکتری خود با عنوان پروژه احيای بازار اصفهان،دانشکده معماری دانشگاه رم، ايتاليا

فارغ‌التحصيلی دکتر شيرازی از مقطع کارشناسی ارشد رشته معماری از دانشکده هنرهای زيبا- دانشگاه تهران، 1342. نفراول سمت راست

تصاویر دوران فعالیت حرفه‌ای

دکتر شيرازی در جمع همکاران خود، اوستيا، 1362 (1983)

دکتر شيرازی در جمع همکاران خود در بازديد از کاوش های تپه های کهريزک (کوره های سفال پزی)، نفر سوم از سمت چپ، 28 شهريور 1364

حضور دکتر شيرازی به عنوان نماينده ايران در نشست مجمع عمومی ايکروم (ICCROM)، دهه 1360

دکتر شيرازی در يکی از سفرهای داخلی خود، 28 فروردين 1373

دکتر شيرازی، معاون اجرايي و قائم¬مقام سازمان ميراث فرهنگی کشور در شورای عالی سازمان ميراث فرهنگی کشور، تهران، 19 آذرماه 1371

دکتر شيرازی در جمع همکاران خود در سفر به گيلان، نفر دوم از سمت چپ، 1367

دکتر شيرازی دبير کنگره تاريخ معماری و شهرسازی ايران و همکاران خود، اولين دوره کنگره تاريخ معماری و شهرسازی ايران، ارگ بم، کرمان، فروردين 1374

دکتر شيرازی، معاون اجرايي و قائم¬مقام سازمان ميراث فرهنگی کشور در حضور فقيه عاليقدر و استاد گرانمايه مرحوم آيت¬اله شيخ محمدتقی جعفری، سازمان ميراث فرهنگی کشور، خردادماه 1373