تصویری از ایران قاجاری

مشخصات کتاب:
نویسنده: اوژن فلاندن
شرح تصاویراز: پاتریک واولین گروژان
برگردان به فارسی: دکتر عباس اگاهی
ویرایش وتوضیحات: حشمت الله انتخابی
نشر: نقش مانا
سال انتشار: چاپ اول 1393
         ________________________________________________________________________
ویژه معمارنت- حدود ۱۷۴ سال پیش در ششم شهریور ۱۲۱۸وزیر خارجه فرانسه در مراسم خداحافظی سفیر ایران در فرانسه نامۀ ای از سوی لویی فیلیپ تسلیم حسین خان اجودان محمد شاه قاجار  وسفیر او در فرانسه کرد که درآن اعلام می کرد به زودی سفیری «به منظور حفظ صیقل زنجیر مودت» اعزام خواهد شد.
درکشاکش قدرت بین روسیه تزاری، انگلستان و عثمانی در حال انحطاط، فرانسه در حاشیه بود.

ماموریت سفیر، «فلیکس ادوارد کنت دوسرسی»، حسن نیت و آماده‌سازی راه‌هایی برای استقرار مناسبات تجاری بود و به او تاکید شده بود که در مناقشه ایران و انگلستان بر سر هرات که ایران خواستار حمایت فرانسه بود وارد نشود.

خبر مربوط به اعزام فوق توجه فرهنگستان هنرهای زیبا را جلب کرد و ضمن مکاتبه با وزیر خارجه از او خواست که یک یا دو هنرمند به این ماموریت سیاسی ملحق شوند، تا با دقت و امانت به ترسیم ابنیه‌ای که برای تاریخ هنر و علوم مربوط به دوران باستان اهمیت بسیار زیادی دارند بپردازند. آموختنی است که فرهنگستان پس از موافقت وزیر خارجه اطلاعیه‌ای در روزنامه منتشر کرد و از هنرمندان علاقمند خواست که با مشخص کردن عنوان خود در دبیرخانه فرهنگستان ثبت نام نمایند و در روند انتخاب فوق «پاسکال کُست» (معمار) و «اوژن فلاندن» (نقاش زندگی روزمره) انتخاب و معرفی شدند.
درمقایسه با ماموریت دیپلماتیک دوسرسی، ماموریت هنری کست و فلاندن قرین موفقیت بود.

عزیمت از بندر تولون در ۳۰ اکتبر۱۸۳۹ صورت می‌گیرد و بعد بازگشت کنت دوسرسی که به پاریس فراخوانده شده است، بازگشتی که در تابستان ۱۸۴۰ واقع می‌شود، این دو هنرمند به کار خودشان ادامه می‌دهند و اقامت آنها اندکی بیش از دو سال به طول می‌انجامد. (تصویر صفحه ۴۶و۴۷)

اوژن فلاندن در ۱۵ اوت ۱۸۰۳ در شهر ناپل جایی که پدرش در ماموریت به سر می‌برد تولد یافت. او نزد «هوراس ورنه» نقاش و طراح که به خصوص صحنه‌های تاریخی را ترسیم می‌کرد، آموزش می‌بیند.

سفر به ایران در سنت سفرهایی جای می‌گیرد که در قرن ۱۷ رواج داشته ولی در قرن ۱۸ متوقف شده است.
نخستین سفر به ایرانی که ما گزارش آن را در اختیار داریم، سفر سه برادر فرقه کاپوسین‌ها است که به تشویق «رشیلیو» رجل سیاسی و مذهبی فرانسوی به ایران رفته‌اند. گزارش سفر آن‌ها در ۱۶۳۱ به چاپ رسیده است.

در ایام سلطنت لویی چهاردهم، «ژان دوته ونور» در غرب آسیا به سیاحت می‌پردازد و در سال ۱۶۶۷ در ایران در شهر میانه بدرود حیات می‌گوید. از پی این سیاحان «ژان باتیست تاورنیه» می‌آید که همواره در دورۀ سلطنت لویی چهاردهم سفرهای متعددی به ایران انجام می‌دهد. سپس «ژان شاردن» درسال ۱۶۸۶ نتیجه بازدیدهای خودش را در اثری به عنوان سفرهایی به ایران و هندشرقی به چاپ می‌رساند. در آغاز قرن ۱۹ با انحطاط امپراتوری عثمانی که طمع‌ورزی غربی‌ها را برمی‌انگیزد روابط با ایران دوباره برقرار می‌شود تا با دیپلماسی انگلستان و روسیه به مقابله بپردازد. ماموریت دیپلماتیک سال ۱۸۳۹ زیر نظر «کنت دوسرسی» شامل دولاوالت، دارشیاک، ژراژوشازل منشی‌های او، دگرانژ، مترجم رسمی سفارت فرانسه در قسطنطنیه، دو نظامی آقایان «بوفور» افسر ستاد و «دارو» افسر سواره نظام، یک پزشک دکتر «لاشز» و آقای «کازیمیرسکی بیبرشتین» مترجم  زبان فارسی بود که بعد  پاسکال کست معمار  و اوژن فلاندن نقاش نیز به آنها اضافه شدند.

آن‌ها از بندر «تولون»، مدیترانه، دریای سیاه، کوهستانهای ترابوزان و کوه‌های آرارات می‌گذرند تا از ماکو وارد ایران شوند. بعد از بازگشت به فرانسه کار چاپ اثر عظیمی که سفر به ایران را تشکیل می‌دهد 10 سال به طول می‌انجامد و در طی آن کارهای زیر انجام می‌شود:
_ گزارش سفر شامل دو جلد به قطع وزیری همراه یک نقشه
_ مناظر دیدنی ایران  جدید، که در یک جلد بزرگ به قطع روزنامه‌ای شامل۱۰۰ تابلوی لیتوگرافی از اوژن فلاندن
_ معماری، حجاری، سنگ نوشته‌های میخی و پهلوی و پلان‌های توپوگرافیک در ۳ جلد بزرگ به قطع روزنامه‌ای مرکب از ۲۵۰ تابلو که آقایان کیویو، لسنیه و اولیویه از روی تصاویر اصلی کست وفلاندن گراور تهیه کرده بودند و یک متن توصیفی به همان قطع به قلم اوژن فلاندن از روی یادداشت‌های هر دو هنرمند.

فلاندن نوعی خبر نگار عکاس است  که برای او خود موضوع مهم است. او در زاویه  بزرگ زبردست ولی در صحنه‌های نزدیک دچار لغزش می‌شود. او خبرنگاری برجسته نیز هست که دو جلد گزارش را خود او نوشته اگر چه از یادداشت‌های کست هم که هرگز به چاپ نرسید، استفاده کرده است. گزارش سفر و شرح ابنیه، مناظر، طرز تفکر و خلقیات مردم، اعتقادات مذهبی و نهادها هیچ چیزی از قلم نیفتاده است.

کتاب حاوی ۶۰ تصویر از ماکو تا بوشهر است که با شرح پاتریک و اولین گروژان در بخش اول تصاویر آمده است. در بخش دوم یادداشت‌های ویراستار به همراه تصاویر اضافی برای توضیح یا تصحیح تصاویر و شرح آن‌هاست. در این بخش کشف و شهودی که به گفته ویراستار سبب تاخیر در چاپ کتاب شد، مانع عبور سطحی خواننده از روی تصاویر یا شرح آنهاست.

از جابجایی طرح‌های کست و فلاندن در ترجمه‌های قبلی، از کشف خسروا، از خطا در شناسایی محل سلیمانیه که در باغ دانشکده کشاورزی کرج قرار دارد، از کشف ذوقی بودن اجرای چشم انداز از سمت شمال و جنوب اصفهان در تصویر۲۵، از مقایسه تصاویر کست و فلاندن از ورودی مدرسه چهار باغ و حس و ذوق زیبایی‌شناسی فلاندن در این تصویر که او را از تصویربرداری عینی دور کرده است، از واقعی نبودن پس زمینه تصویر ۴۰ مربوط به کاخ چهلستون واز اشتباه در تصویر صفحه ۴۴ که منار خواجه علم، منار علی نامیده شده و........
کتاب خواندنی‌های بسیار دارد؛ به ویژه در آموزش روش نگاه کردن دقیق و واکاوانه به نوشته‌ها، نقشه‌ها ونقاشی‌های دیگران.
 

اصفهان چشم انداز از سمت شمال و جنوب

ورودی مدرسۀ شاه سلطان حسین کار اوژن فلاندن

ورودی مدرسۀ شاه سلطان حسین کار پاسکان کست

منار خواجه علم

برای مطالعۀ پیشگفتار کتاب به فایل پیوست مراجعه نمایید.