قدر زر زرگر شناسد. . .

به مناسبت سومین دوسالانه جایزه کتاب معماری و شهرسازیِ
به نامِ مرحوم دکتر منوچهر مزینی
27 خرداد 1394 خورشیدی

چندسالِ پیش،‌ در نشستی تخصصی، از سخنرانِ نشست پرسیدند «چرا ما در ایران سوپر استار معماری مثل نورمن فاستر و ریچارد راجرز نداریم، مگر ما توانایی تخیل‌مان کم‌تر از آنان است یا دست‌مان در ترسیم ضعیف است، یا. . . ؟» سنخرانِ هوشمند و فرهیخته (دکتر علی‌اکبر صارمی) پاسخ ساده‌ و پرمغزی داد: «ما در ایران تکست و متن معماری نداریم. ستاره در برهوت بوجود نمی‌آید. متن و بستر می‌خواهد». سخنران، در آن نشست، به زمینه‌های موردنیاز این متن هم اشاره کرد. از جمله به این‌که ما «جریان مستمر و واقعی نقد معماری» نداریم. و اشاره کرد به «صفحه معماری» روزنامه‌ای که هر هفته منتشر می‌شد ولی اخیرا پس از بیش از صد شماره، از صفحات روزنامه حذف شده‌بود (سال 87). او به درستی می‌گفت باید طوفان فکری مکتوب، شفاف و نیرومندی در جامعه معماری و شهرسازی شکل بگیرد تا امکان بروز بزرگان و ستاره‌های معتبر در حد معیارهای جهانی فراهم آید.
به باورِ من، موضوع شکل‌گیری و تداوم جایزه کتاب معماری و شهرسازی دکتر مزینی را باید در قالب این وصف و نیاز سنجید. در حقیقت، نفسِ پایه‌گذاری جایزه‌ای برای کتاب‌های معماری و شهرسازی نشان از آن دارد که جامعه تخصصی کشور به لزوم توجه کارشناسانه به ادبیات حرفه‌ای معماری و شهرسازی پی برده‌است. معماران وشهرسازان کشور دریافته‌اند اگر قرار است اتفاقی در معماری و شهرسازی بیفتد باید جریان فکری و ادبیات حرفه‌ای مناسب آن بوجود آید. جامعه تخصصی کشور پذیرفته‌است معماری و شهرسازی «نمی‌تواند بدون داشتن مبانی نظری روشن و قابل دفاع آثار ارزشمند بیافریند». امروز برای اهالی حرفه، کم‌کم، این یقین و باور شکل می‌گیرد که ایده و مفهوم پشتِ اثر معماری و شهرسازی جزء اصلی و مهم اثر است. اگر چنین نباشد، نه معماری داریم نه شهرسازی؛ به ورطه ساختمان سازی و خیابان‌کشی غلطیده‌ایم.
وقتی چنین نیاز و تشنگی در جامعه پیدا شود، حتما کسان یا سازمان‌هایی هم پا پیش می‌گذارند و جریان فکری و مکتبی حرفه را هدایت می‌کنند. این هدایت می‌تواند در تولید اثر فکری باشد، و می‌تواند در انتشار آن اثر فکری و تبدیل آن از فکری‌ شخصی به عملی اجتماعی. و پیدا می‌شوند کسان یا سازمان‌هایی که این کنشگران را ارزیابی کنند و عمل‌شان را قدر نهند. شکل‌گیری جایزه معماری و شهرسازی دکتر مزینی را باید در ادامه چنین متنی سنجید.
راه، خود گوید که چون باید رفت!
اما، آن‌چه که درستی این ادعاها را ثابت یا رد می‌کند، خود جریانِ سیال فکری و ادبیات حرفه‌ای است. من به چند مورد اشاره می‌‌کنم تا باور و خوش‌بینی من به مخاطب هم سرایت کند. همه این چند مورد را به استناد و مصداق خود این دوسالانه مطرح می‌کنم.

نخست آن‌که:
این دوسالانه به نام و یاد دکتر منوچهر مزینی پا گرفته‌است. او از نام‌آوران حوزه ادبیات معماری و شهرسازی است. مهم آن‌که دکتر مزینی هیچ کتابی را به سفارش ننوشت و ترجمه نکرد. هیچ اثری را برای ارتقای پایه حقوقی مدرسی دانشگاه یا رتبه اداری خلق نکرد. تمام آثار او، بنا به نیازی که خود حس می‌کرد نوشته‌شدند یا انتخاب و ترجمه شدند. او با نوشتن و ترجمه این آثار می‌خواست خلاء و کمبودی را جبران کند. مهم نیست که ما امروز در کتاب‌های او نقص‌هایی پیدا کنیم یا نه. طبیعی است جریان فکری ملی و جهانی حرف‌ها و باورهای نوینی عرضه کرده‌است، ولی در خصوص دکتر مزینی و کتاب‌های او،‌ مهم آن است که تماما با اعتقاد به حرفه و نیازهای آن بوجود آمده‌اند. بدین ترتیب، پایه‌گذاری جایزه‌ای به نام این فرهیخته بزرگ، معنادار است.

دوم آن‌که:
این جایزه توسط نهادهای حرفه‌ای و غیر دولتی تدارک و اعطا می‌شود. در راس این نهادها «انجمن مفاخر معماری ایران» است که در سال‌های پر از سنگلاخ گذشته توانسته نزدیک به یک دهه از فعالیت پرثمر خود را ادامه دهد. تنها مرجع صنفی و حرفه‌ای که در طول این همه سال،‌ هم‌اندیشی‌های هفتگی و مناسبتی مغتنمِ خود را داشته و مباحث بسیار متنوعی در جلسات کارشناسانه آن بحث و بررسی شده‌اند. این انجمن با یاری موسسات مطالعاتی و حرفه‌ای دیگر چنین رویدادی را رقم می‌زند.

سوم‌ آن‌که:
فعلا، تا به امروز، این دوسالانه توانسته تداوم یابد و از پا نیفتد. چنین استنادی شاید در یک کشور و جامعه جا افتاده کمی مبالغه‌آمیز به نظر آید ولی برای ایرانِ عزیزِ ما پویایی و تداوم جریان فکری غیر دولتی، تقریبا از غیرممکن‌ها است، همین سه دوره دوسالانه نیز نشان‌دهنده وجود متن ونیاز مناسب در دل جامعه حرفه‌ای است. این در شرایطی است که هیچ سازمان رسمی و عمومی کشوری دستی بالا نزده تا از این جریان حمایت کند. طرفه آن‌که همین ویژگی سبب استقلال رای و داوری این مسابقه شده‌است.

چهارم آن‌که:
کتاب‌ها و آثار رسیده به جریان مسابقه، در طول این سه دوره، هم از نظر کمی و هم از نظر کیفی رشد داشته‌است. در گزارش دبیر هیئت داوری، ما شاهد افزایش عنوان‌های کتاب‌های تخصصی معماری و شهرسازی در ایران هستیم و از سوی دیگر، عمق و کیفیت این آثار هرروز ارتقا می‌یابد. این همان نقطه روشن و مبارکی است که جامعه حرفه‌ای را شادمان می‌کند. اگر مخاطب این یادداشت آثار رسیده به این جایزه را در سه دوره دوسالانه باهم مقایسه کند این سیر رو به رشد را به خوبی در می‌یابد. این روند نشان می‌دهد بقول شاعر گرانمایه مرحوم حمید مصدق: «بالاتر از این زمانه،‌ زمان جاری است».

پنجم آن‌که:
برای انتخاب کتاب و اثر برتر و مفتخر به لوحِ دکتر مزینی، داوران سختی زیادی نداشته‌اند. بودند آثاری که شایسته چنین عنوانی باشند. در جریان اعلام برندگان لوح‌ها، آنانی که مفتخر به «لوح سپاس» و «لوح ویژه» بودند و تعدادشان هم کم نبود، اسم برده نشدند، اما، در رده بالاتر از این دو لوح، تعدادی از کتاب‌ها شایسته لوح «برتر» شدند و تعدادی نیز عنوان «لوح افتخار» را دریافت داشتند. نام‌بردن از این کتاب‌ها و خالقان آن‌ها، خود، نشان می‌دهد خوش‌بینی نویسنده به شکوفایی مستمر ادبیات معماری و شهرسازی بی‌راه نیست.
علاقمندم اسامی برندگان لوح برتر، لوح افتخار و تندیس‌ها را پایان‌بخش یادداشتم کنم. تعمق در این فهرست کافی است تا باور مرا شما هم پیدا کنید.

لوحِ کتاب برتر

1 . دکتر محمدمنصور فلامکی/ کتاب «دریافت یگانگی در معماری ایرانی»، نشر فضا
2 . دکتر محمدجعفر ملک‌زاده/ ترجمه کتاب «بندهای باستانی دره درودزن»، نشر نوید شیراز
3 . شهریار خانی‌زاد، فرزانه احسانی نوید/ کتاب «کامران دیبا و معماری انسان‌دوستانه»، نشر هنر معماری قرن
4 . دکتر گیتی اعتماد/ کتاب «ارزیابی طرح نواب و پیامدهای آن»، نشر جامعه مهندسان مشاور ایران
5 . دکتر محمود رضایی/ کتاب «آنالیطوقای طراحی»، نشر دانشگاه آزاد– واحد تهران مرکز
6 . دکتر احسان طایفه/ کتاب «ایده و خلاقیت در معماری ایرانی»،‌ نشر علم معمار
7 . دکتر مهدی فرشاد/ کتاب «تاریخ مهندسی در ایران»، نشر میرماه
8 . مهندس مریم ماهوش/ کتاب «حضور کیفی نور در معماری قدیم ایران»، نشر دفتر پژوهش فرهنگی
9 . سودا ابوترابی/ ترجمه کتاب «چرا معماری مهم است»، نشر هنرمعماری قرن
10 . دکتر سید امیر حسین گرکانی/ کتاب «ملاحظاتی بر طراحی خانه روستایی در بازسازی پس از سانحه»، نشر بنیاد مسکن و شهر سازی

لوح افتخار

1 . دکتر غلامحسین معماریان/ برای تالیف کتاب «نام علی (ع) در معماری اسلامی ایران با روش خط بنایی»، نشر آرما – اصفهان
2 . دکتر حسن ستاری ساربانقلی/ کتاب «جستارهایی در شهر سازی اسلامی»، نشر سیگلو
3 . مهندس سیده مرضیه طبائیان/ کتاب «انسان و محیط»، نشر دانشگاه آزاد اسلامی– واحد خوراسگان
4 . مهندس لیلا پهلوان‌زاده/ ترجمه کتاب «اصفهان شهر نور اثر شادروان دکتر باقر آیت اله زاده شیرازی»، نشر دانشگاه آزاد اسلامی– واحد خوراسگان
5 . دکتر سعید حق‌شناس گرگانی، دکتر سید امیر حسین گرکانی، مهندس سعید امینیان/ کتاب گونه‌شناسی مسکن روستایی استان بوشهر، نشر بنیاد مسکن و شهرسازی
6 . دکتر محسن وفامهر/ کتاب «سیری در اندیشه‌های تکنولوژی معماری»، نشر دانشگاه امام رضا (ع)
7 . دکتر وحید قبادیان/ کتاب «سبک‌شناسی و مبانی نظری در معماری معاصر ایران»، نشر موسسه علم معمار
8 . مهندس ساناز افتخارزاده/ کتاب «از آشوبادراک تا شناخت معماری»، نشر موسسه علم معمار- سیمای دانش
9 . شادروان دکتر رضا سیروس صبری/ کتاب «هنر محیطی»، نشر سازمان زیباسازی شهر تهران
10 . مهندس هانیه سادات اخوت، مهندس حمید لیلیان، مهندی پرهام بقایی، مهندس علی‌اکبر تقوایی/ کتاب «بیان آب در معماری منظر»، نشر طحان
11 . مهندس بهروز مرباغی/ کتاب «بن‌مایه‌های نوین در معماری بوشهر»، نشر پیام

تندیس

1 . تندیس قلم سیمین: محمد باقر محمودزاده/ انتشارات توسعه علمی پژوهشی علم معمار، به خاطر مجموعه آثار 1393 – 1391
2 . تندیس قلم سیمین: دکتر محمدمنصور فلامکی/ کتاب «اصل و خوانش معماری ایرانی»، نشر فضا
3 . تندیس زرین: شادروان دکتر منوچهر مزینی/ کتاب «تاریخ هنر و معماری ایران و جهان (از آغاز تا هنر معاصر)»، نشر طحان