لاله زار بخشي از ساختار تاريخي فرهنگي تهران

احیاء خیابان لاله‌زار به‌عنوان یکی از محورهای تاریخی ـ فرهنگی شهر تهران
بهمن ماه 1387

یکی از خیابان‌های به نسبت پر رفت و آمد و پر زرق و برق تهران که هنوز هم پس از گذشت سالیان دراز، درخشندگی و رونقی دارد، خیابان لاله‌زار است. خیابانی که امروزه سرتاسر آن راسته لوازم الکتریکی شده است. این خیابان طبق نقشه نجم‌الملک (1309 قمری-1891میلادی) از گوشه شمال شرقی میدان توپخانه شروع می‌شد و به سه راه لاله‌زار می‌رسید.
این خیابان از آنجا لاله‌زار نام گرفته است که به قسمت شرق آن تا خیابان باغ وحش (سعدی) و غرب آن یکسره تا خیابان علاءالدوله (فردوسی) باغ دولتی مصفایی بود. این باغ از آثار عهد فتحعلی شاه قاجار است که به مرور در هر دوره ای بر تعداد    بناها و زیبایی آن افزوده شد. در این باغ لاله‌های خودروی فراوانی روییده می‌شد و گرداگرد آن را با نرده‌های چوبی محصور کرده بودند واز جمله تفرج گاه‌های اعیان و اشراف به حساب می‌آمد. این باغ تا پیش از گسترش تهران یکی از باغ‌های خارج شهر و نزدیک ارگ سلطنتی بود. فتح‌علی‌شاه و محمدمیرزا ولیعهد سواره از ارگ برای گردش به باغ لاله‌زار می‌آمدند و تا سنۀ (1251قمری- 1835میلادی) اقامتگاه میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی (صدراعظم معروف و مشهد محمدشاه قاجار) درباغ
 لاله‌زار بود.
از جمله وقایع این باغ آن است که چون محمدشاه قاجار در شب سه شنبه ششم شوال سال 1264قمری(1847میلادی) در قصر محمدیه درگذشت، جنازه‌اش را با تشریفات به سمت تهران حرکت دادند و جنازه را در یکی از حوض‌خانه‌های باغ لاله‌زار به مدت 66 روز امانت گذاردند و مردم شب‌های جمعه برای فاتحه خانی به باغ لاله‌زار می‌آمدند.
این باغ تا پیش از گسترش شهر توسط مأمورین محافظت می‌گردید. در این مورد نامه ای وجود دارد که به ناصرالدین شاه در باب انتظامات و قراول باغ لاله‌زار نوشته شده است. نویسنده که نام وی در سند نیامده است، از وضعیت نیروی مأمور حفاظت باغ ناراضی بوده و در این باره انتقادات و همچنین پیشنهاد ات خود را به شاه ارائه کرده است. سند مهر و تاریخ ندارد، ولی در زمرۀ  نامه‌هایی است که در ذی الحجه سال 1284 قمری (1868میلادی) از نظر ناصرالدین شاه گذشته است.
«هو»
«قربان خاک پای جواهرآسای مبارک شوم. اگر عرض نکنم مقصرم، باید رسوای عالم بشوم و در این آخر عمر به کشتن بروم. هرچه می‌گویم و می‌نویسم نه می‌خوانند و نه گوش می‌دهند. مأخذ فوج تخته قاپو هفتصد و پنجاه نفر است و یکصد نفر صاحب منصب و طبال و نی زن دارد. پنجاه نفر هم همراه نواب یمین الدوله رفته است. یکصد نفر منزل پا و مریض و سوار صاحب منصب است. باقی پانصد نفر سرباز می‌ماند. باغ لاله‌زار به این بزرگی، چندجا راه آب چسبیده به باغ وحش و غیره همه جا قراول لازم دارد و نزدیک منزل ایلچی دولت عثمانی. این درِ بزرگ که عبور مردم است یکصدنفر سرباز ویک نفر یاور و یک نفر سلطان و طبّال و نی زن و موزیکانچی می‌خواهد و یک دسته هم آن درکه حرم خانه است و خوابگاه وجود مبارک پادشاه روحی و روح العالمین فداه است و دور باغ هم بیست قدم یک چاتمه سرباز قراول می‌خواهد. و حال چند روز است فوج تخته قاپو را آورده‌اند دور عمارت پادشاهی روحی و روح العالمین فداه قراول گذاشته‌اند. حالا باید عرض نمایند و این فوج بیاید به قراولی باغ لاله‌زار. می‌گویند هم دوره عمارت قراولی نمایند و هم در باغ قراولی بکنند. دشمن نمک پادشاه روحی و روح العالمین فداه باشم. سوای این که این پیر غلام را ضایع و رسوا نمایند خیال دیگر ندارند. استدعا از خاک‌پای مبارک این است دو کلمه دست‌خط مبارک مرحمت شود محمدقلی بیک و یاور سواره افشار را که در رکاب است چاپاری بفرستم که جناب قائم مقام عجالتاً از دو فوج خویی یک هزار نفر سرباز ... سوای صاحب منصب وطبال و نی زن منتخب کرده  به زودی بفرستد یکصد نفر هم از سواره افشار بفرستد با فوج بیاید پیر غلام جان نثار از قراولی آسوده شود و فرمایش شود تا آمدن فوج خویی و سواره به ترکیب این فوج دست نزند.»
در اوایل عهد ناصرالدین شاه به این باغ توجه خاصی شد. برای برقراری ارتباط بین باغ لاله‌زار و ارگ سلطنتی در سال (1274 قمری- 1857میلادی) توسط موسیو کریشیش معلم توپخانه سیم تلگرافی از باغ لاله‌زار به عمارت سلطنتی ارگ کشیده شد و دستگاه مخابرات دایر گردید که بعد از مدتی تلگراف خانه به ضلع جنوبی میدان توپخانه انتقال یافت.
در این عصر باغ گردشگاه و محل تفریح جمعی از اعیان و رجال و بزرگان قوم بوده که در روزهای تعطیل و گاهی عصرها سواره با کالسکه و اسب آنجا می‌رفتند و گشت و گذار می‌کردند. در باغ لاله‌زار از نمایندگان و سفرای خارجی هم پذیرایی می‌شد و به همین جهت چندین جایگاه آبرومند و مناسب برای پذیرایی از نمایندگان ممالک خارجی تعبیه شده بود، ازجمله ژنرال گاردان فرانسوی مأمور ناپلئون که چند روزی در این باغ اقامت داشته است.

برای مطالعه کامل مطلب فایل pdf را دانلود نمائید.