گزارش کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران ـ استان تهران

 در طی برقراری کنفرانس نمایشگاهی از یافته‌های باستان‌شناسی دشت تهران که در طی 60 سال اخیر به موزه ملی ایران راه‌یافته‌اند برگزار شد و همچنین نمایشگاهی از کتب ناشرانی که در مورد تهران دارای طبع و نشر بوده‌اند، تدارک دیده‌شده بود. همچنین برخی از فعالیت‌های مرمتی که توسط میراث فرهنگی تهران و شهرداری منطقه 12 در مرکز تاریخی شهر صورت گرفته است در این کنگره به نمایش درآمدند.
در مراسم افتتاحیه آقای جبرئیل نوکنده رئیس موزه ملی ایران ضمن خوشامدگویی به حاضرین امنیت را حاصل ابداع معماری دانستند و از بنیاد نیک مرحوم باقر آیت‌الله‌زاده شیرازی بنیان‌گذار کنگره‌های تاریخ معماری و شهرسازی ایران سخن گفتند. آقای رجبعلی خسروآبادی مدیرکل میراث فرهنگی استان تهران از اهمیت پژوهش در حوزه میراث فرهنگی و تشکر از شرکت‌کنندگان سخن راندند و اظهار امیدواری کردند که این کنگره بتواند افق های جدیدی را برای آینده شهر ترسیم کند. آقای سید محمد بهشتی ریاست پژوهشگاه میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری به اهمیت موضوع اهلیت در شهر توجه دادند و از تفاوتی گفتند که بین شهروند و اهل شهر وجود دارد و اضافه داشتند شهروند رابطه و مطالبه‌ای حقوقی از شهر دارد و اهل شهر مطالبه‌ای حقیقی را از شهر طلب می‌کنند  اهل شهر، دلسوز شهرند.  آقای محمد حسن طالبیان در افتتاحیه این همایش از سنت نیک و یادگار مرحوم دکتر باقر آیتاله زاده شیرازی یاد کردند و گنگره های استانی تاریخ و معماری و شهرسازی ایران را مقدمه کنگره ملی دانستنند که قرار است در مهر و آبان سال جاری در بم برکزار گردد. در ادامه اسکندر مختاری دبیر علمی کنگره از بستر فرهنگی شهر از دوران پارینه‌سنگی تا به امروز سخن گفت و سپس به تشریح محورها و عناوین نشست‌های شش‌گانه کنگره پرداخت.
در نشست اول با عنوان منظرهای فرهنگی خانم غزال کرامتی در مورد حریم ‌های طبیعی و تاریخی شهر  و راهکارهای حفاظت از آن سخن گفت. آقای کاوه منصوری در مورد گورستان‌های تهران به‌عنوان بخشی از منظر فرهنگی شهر مباحث جامعی را طرح کرد. آقای سیاوش درودیان به برشماری وجوه منظر فرهنگی شهر ری پرداخت و راهبردهای کوتاه‌مدت و بلندمدتی را برای حفاظت از ارزش‌های این منظر پیشنهاد کرد. آقای عادل فرهنگی از لزوم نزدیک کردن آرمان‌ها بر اقدامات گفتند و آقای محیط طباطبایی گورستان‌ها را هسته تجدید حیات شهر برشمردند. در ادامه آقای محمدرضا حائری از این گفتند که گورستان‌ها فضای زندگی است ونه  فضای مردگان.خانم انوشه منصوری در این نشست از تاریخ شفاهی به‌عنوان بخشی از میراث معنوی شهر سخن گفت. آقای عادل فرهنگی از لزوم تبدیل آرمان‌های فرهنگی به اقدامات اجرایی سخن به میان آورد.
در نشست دوم که در بعدازظهر روز اول در تاریخ 20 فروردین برگزار شد مباحث باستان‌شناسی تهران ارائه شدند. در سخنرانی نخست آقای محمد اسماعیلی جلودار به موضوع اهمیت مطالعات باستان‌شناسی در کلان‌شهر تهران با تکیه بر نویافته‌ای کاوش در میدان امین السلطان که به کشف اسکلت بانویی از هزاره پنجم پیش از میلاد انجامید، پرداخت. سپس آقای ادیب زاده به بستر باستانی ری پرداخت و از نویافته‌های باستان‌شناسی که اخیراً در نزدیکی برج طغرل مورد کاوش قرارگرفته‌اند سخن گفت. سخنران سوم سرکار خانم شقایق هورشید از آثار و بقایای معماری یافته شده در بخش جنوبی و شمالی میدان ارک گزارشی ارائه نمود.
در این نشست آقای ناصر پازوکی از گستره پهنه جغرافیایی تاریخی ری سخن گفت و آقای فرشید مصدقی اهمیت یافته‌های باستان‌شناسی را به‌عنوان لایه‌ای از زیرساخت شهر مطرح کردکه می‌باید موردتوجه قرار گرفته و در جریان طرح‌های توسعه شهری مصون از تخریب باشند .
در نشست سوم روز اول که عنوان پژوهش در معماری و شهرسازی را بر خود داشت سه مؤسسه فعال در این حوزه به معرفی برنامه‌های خود پرداختند. اقدامات دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی به‌واسطه تدوین دانشنامه تهران و انتشار دانشنامه شمیران از سوی آقای همدانی طرح شد و سپس آقای ... بهرام زاده در مورد برنامه گاه نگاری تطبیقی معماری ایران و همچنین از چگونگی اجرای طرح پژوهش بازار، مساجد دیرینه سال و تربیت پاکان در تهران سخن گفت و سخنران سوم آقای احمد مسجدجامعی فضای اجتماعی را اساس بنیان شهر دانست و شهر را محلی برای گفت‌وگو و تبادل دانش و اندیشه به‌حساب آورد. آقای مهرشاد کاظمی از تأسیس واحد تهران پژوهی و بنیان خانه تهران پژوهان در اداره ارشاد اسلامی تهران خبر داد. در ادامه آقای ناصر تکمیل همایون از سابقه تهران پژوهی در تهران از سال 1342 تا به امروز سخن راند و آقای احمد محیط طباطبایی از گستره بستر تهران پژوهی سخن راند.
نشست چهارم که در روز دوم برگزار شد به موضوع مرمت معماری در تهران امروز اختصاص داشت. در سخنرانی اول این نشست آقای عادل فرهنگی از توجه دادن به چگونگی کوشش‌های در دست اقدام برای واگذاری ساختمان‌های تاریخی با تکیه‌بر تجربیات مرمتی و بهره‌برداری از عمارت مسعودیه سخن راند. آقای محمدحسن محبعلی به تشریح چگونگی استحکام‌بخشی ایوان جنوبی مسجد امام خمینی (ره)،  در بازار تهران پرداخت و آقای فرامرز پارسی تجربه مرمت و احیاء موزه علی‌اکبر خان صنعتی را تشریح کرد. آقای حسین رایتی مقدم به لزوم ارائه اقدامات مرمتی علمی توسط کارشناسان باتجربه و صاحب صلاحیت توجه داد و آقای علی‌اکبر سعیدی از ارزش تبادل‌نظر در تجربیات مرمتی سخن به میان آورد.
نشست پنجم به موضوع میراث شهری و معماری اختصاص داشت و در ابتدای این نشست آقای محمدرضا حائری از رابطه طبیعی و مدنی تهران در گذشته سخن گفت و توجه داد که ساختار طبیعی و مدنی شهر تهران در گذشته شمالی ـ جنوبی بوده و طرح جامع شهری تهران که در سال 1347 تصویب شد این ساختار را نادیده گرفت و در ادامه وی طرح‌های توسعه شهرسازی تهران را عامل لامکان شدن تهران به‌حساب آورد. آقای حکمت اله ملاصالحی از مغالطه ‌های کالبدی در کلان‌شهر تهران سخن به میان آورد و سیمای هزارچهره تهران را حاصل کج‌فهمی همراه با نادیده انگاشتن حسن و زیبایی و نظم در شهر برشمرد.
در این نشست خانم گیتی اعتماد به تشریح چگونگی شکل‌گیری محور انقلاب در تاریخ تحولات شهری تهران پرداخت و اصول و راهبردهای کلیدی این محور را در جریان توسعه شهر برشمرد.آقای بهروز مرباغی به توصیف یک شهرک 8000 واحدی با بیش از 50 هزار جمعیت در غرب تهران پرداخت که به‌عنوان یک مجتمع ریستی حاصل اندیشه‌های معمارانه در دوران مدرن توانسته است جریان حیات مدنی را پویا و فعال سازد. او گفت شهرک مسکونی اکباتان توانسته است سبب شکل‌گیری یک ساختار مدنی محله محور در تهران شده و از این منظر با تجربیات گران‌بهای توسعه شهری تهران به‌حساب می‌آید. آقای علیرضا قهاری از لزوم تدوین و اشاعه روش‌های جدید مستند نگاری در شهر گفت و از نهادهای مدنی مختلفی که در تهران به این مهم می‌پردازند خبر داد. ثبت تغییرات و تحولات در محل‌های مختلف شهر به کمک نهادهای مدنی توسعه نهادهای مدنی نوپا از دیگر نکاتی بودند که توسط ایشان طرح گردید.آقای علی‌ کرمانیان برخورد از کلان به خرد و تکیه‌بر مدیریت‌های محلی را به‌عنوان راهکار کم کردن از اغتشاش و بی‌هویتی فعلی شهر دانست.
مرمت شهری عنوان آخرین بخش از گفتگوهای کنگره تاریخ معماری شهرسازی ایران بود.در این نشست ابتدا آقای حمیدرضا نیلی به تشریح اقدامات به‌عمل‌آمده جهت ارتقاء کیفیت فضای شهری توسط سازمان زیباسازی شهر تهران پرداخت و رویکردهای انسان‌مداری و پیاده محوری و ساماندهی سیما و منظر شهر را از طریق مداخلات محدود یا گسترده در شهر برشمرد. سپس آقای علی‌محمد سعادتی به طرح ارتقاء کیفیت زندگی در شهر تاریخی تهران پرداخت و از چگونگی ابعاد مختلف کیفیت از منظر سکونت، فعالیت، عبادت و فراغت سخن گفت. بازشماری اقدامات و تجربیات چندساله اخیر در محدوده مرکز تاریخی شهر تهران در ادامه این گفتگو تشریح شد. در ادامه آقای علی‌اکبر موسوی به جزئیات طرح ارتقاء کیفیت محله سیروس و بازارچه نایب‌السلطنه به‌عنوان یکی از طرح‌های ارتقاء کیفی صورت گرفته در تهران در این سال‌های اخیر پرداخت. آقای سعید سادات نیا از فرصت‌های ازدست‌رفته در شهر سخن گفت و توجه داد که شهر را باید دریافت. او از لزوم انتخاب بین آزمندی و کاسب‌کاری و ارزش‌های هویتی و کیفیتی سخن به میان آورد. آقای علیرضا قلی نژاد توجه داد که شأن مرمت جایگاه والایی دارد که باید مورد رعایت قرار گیرد.
آقای سید محسن حبیبی از تدوین مجدد شهر با تکیه‌بر طرح‌های ارتقاء کیفی همراه با زندگی در رویدادی سخن به میان آورد و تأکید داشت که ظاهراً طراحان از تهران عقب‌مانده‌اند. او گفت بازگشت به شهر کار ساده‌ای نیست و تلاش بیشتری را طلب می‌کند.
در پایان نشست کنگره، در مراسم اختتامیه به تجلیل از بزرگان موضوع پژوهش و حفاظت و مرمت در آثار شاخص تاریخی تهران اختصاص داشت. در ابتدا از مفاخر درگذشته دکتر حسین کریمان، استاد محمدتقی مصطفوی، استاد منوچهر ستوده، استاد حسین لرزاده، ، استاد سیف اله کامبخش و استاد علی‌اصغر شعرباف یادی به عمل آمد و تجلیل شد. سپس از پیش‌کسوتان امر تهران پژوهی و خادمان به میراث فرهنگی نیز تقدیر بعمل آمد . سرکار خانم منصوره اتحادیه، سرکار خانم دکتر گیتی اعتماد، استاد عبدالله انوار و استاد مهندس علی‌اکبر سعیدی گرکانی در این بخش موردتقدیر قرارگرفته و درنهایت از دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی بنیاد ایران‌شناسی. اداره فرهنگ و ارشاد استان تهران به سبب توجه به موضوع پژوهش در تهران قدردانی به عمل آمد.
سرکار خانم پروین ثقه اسلامی، آقایان سید محمد بهشتی، پیروز حناچی، رجبعلی خسروآبادی، جبرئیل نوکنده، محمدحسن محبعلی، حسین رایتی، احمد محیط طباطبایی و اسکندر مختاری طالقانی به‌عنوان شخصیت‌های اجرایی و علمی کنگره چهارم معماری و شهرسازی ایران ـ تهران  مراسم تجلیل و تقدیر از بزرگان را با حضور جمعی از فرهیختگان و دانشجویان شرکت‌کننده در کنگره به عمل آوردند.
22 فروردین 1396