فراخوان مسابقه طراحي معماري ارتقا ء تدريجى سرپناه حداقل

این مسابقه دومین مسابقه از مجموعه مسابقات طراحی‌شده برای اقشار کم‌درآمد در جامعه ایران است. اولین مسابقه پس از زلزله منطقه کرمانشاه با عنوان «مسابقه اسکان موقت بی‌جا شدگان حوادث طبیعی و انسانی (زلزله، سیل، جنگ و ...)» در سال گذشته برگزار شد.
تعریف سکونت به‌عنوان حق آدم‌ها به شهر، تعریف سرپناه، خانه، سکونتگاه، زاغه، حلبی‌آباد، کپر، آلونک‌، تعریف رسمی بودن و غیررسمی بودن،  تعریف قانونی بودن و غیرقانونی بودن همه روی میز بود.
بحث روی علل ایجاد این سکونتگاه‌ها که قبلاً ناشی از توسعه نامتوازن و مهاجرت از روستا به شهر بود و حالا بیشتر، ناشی از نزول اقشار چند دهک پایین جامعه، در شهرها هستند که باز به دلیل همان عدم توازن، اقشار زیادی زیر چرخ‌های توسعه به حاشیه‌ها رانده می‌شوند تا شاید امکان بقا یابند.
اینکه تحبیب‌های اولیه، تحدیدهای ثانویه و تخریب‌های عملی جوابی به مسئله نداده‌اند بلکه هر بار آن را پیچیده‌تر کرده‌اند، اینکه دنیا نسبت به این موضوع چه راهکاری در پیش‌گرفته و در بنگلادش، جاکارتا، کراچی، پنوم پن، داکا، نایروبی، بمبئی و کلکته و چگونه به موضوع نگاه  کرده‌اند از موضوعات مورد بحث بود.
اگر مثل‌ گروهی در دهه‌های 60 میلادی سرمایه‌گذاری در زمینه مسکن اقشار کم‌درآمد را غیراقتصادی بدانیم و به امید حل خود به خودی آن در شرایط بازار باشیم یا در پی ریشه‌کن کردن آن‌ باشیم، کمکی به حل مسئله نکرده‌ایم. جوان بودن جمعیت این سکونتگاه‌ها، اختلاف شدید شرایط و امکانات زندگی در این سکونتگاه‌ها با دیگر مناطق شهر، پیچیدگی خدمات‌رسانی به این مناطق که در پشت هفت‌خوان قانونی، حقوقی، مالی و از همه مهم‌تر برنامه‌ای مانده‌اند، بر حدت موضوع می‌افزاید.
چه آن‌ها را قانونی و رسمی و چه غیرقانونی و غیررسمی به شمار آوریم، آن‌ها وجود دارند و متأسفانه در شرایط اقتصادی حاضر اقشار وسیع‌تری به آن‌ها خواهند پیوست.
طرح‌های مسکن اجتماعی، واگذاری زمین، توانمندسازی و ... چگونه در جهان پاسخگو بوده‌اند؟
جالب اینجاست که در میان این هیاهو ساکنان این سکونتگاه‌ها منتظر نشده‌اند و برای تداوم زندگی، مسئله سکونت و شرایط زندگی خود را مدیریت کرده‌اند. تجربه محلی یا حکمت محلی چیست؟ چگونه می‌توان با تکیه‌بر این تجربه محلی بخشی از راه‌حل را پیمود. بالاخره باید قبول کنیم که آن‌ها نسبت به زندگی‌شان و شرایط موجود در محل آگاهی بیشتری دارند.
جامعه معماری به‌عنوان مسئولیت حرفه‌ای و اجتماعی نیاز دارد تا در کنار معماری خواص به معماری عوام و به‌ویژه معماری گروه‌های کم‌درآمد توجه کند و برای آن در چهارچوب مسئولیتش راه‌کارهای حرفه‌ای بیابد.
مسابقه ارتقاء تدریجی سرپناه در سکونتگاه‌های غیررسمی ایران علیرغم اسم بلندبالایش به دنبال سه هدف ساده و اساسی است:
1-    آموزش معماران در مواجهه با واقعیت موجود فضا
2-    به دست آوردن تجربه ارتقای تدریجی مسکن خودساخته تهی دستان و موانع آن در شهرداریها
3-    آگاهی دادن به مردمی که داوطلب تغییر می‌شوند
در این راه تجربه نشان داد که گفتگوی حرفه‌ای و صمیمانه با نهادهای شهری  به‌ویژه دانشگاه‌های محلی در این زمینه بسیار راه‌گشاست. همکاری صمیمانه شورای شهر، شهرداری، نهادهای مردمی و دفاتر تسهیل‌گری، معتمدان محلی و به‌ویژه استادان رشته‌های مرتبط در دانشگاه‌های آزاد و سراسری سیستان و بلوچستان و نیشابور بارقه امیدی بود که در شرایط ناامیدی بسیاری از گروه‌های تخصصی هنوز دغدغه‌های انسانی در بخش‌هایی از نهادهای مسئول جدی است.
روش کار مسابقه نخست جمع‌آوری بیشتر مطالب نظری موضوع، از طریق گردآوری مقالات مرتبط در دفتر مسکن گروه‌های کم‌درآمد در سایت معمارنت و برگزاری 3 نشست در نیشابور، تهران و زاهدان برای معرفی مسابقه، معرفی محلات هدف و بررسی ابعاد اجتماعی، اقتصادی، شهرسازی و معماری سکونتگاه‌های غیررسمی به‌عنوان موضوعی بین‌رشته‌ای در دانشگاه‌ها و محافل آکادمیک این شهرهاست.
انتخاب حدود 10 واحد سرپناه در هر یک از محلات 14معصوم نیشابور و شیرآباد زاهدان به کمک معتمدین محلی و ساکنان آن‌ها به‌نحوی‌که برآیندی از مشکلات این واحدها باشند و معرفی آن‌ها به دانشجویان برای طراحی ارتقاء قدم بعدی است. پس از ارائه طرح‌ها، توسط خود ساکنان، معتمدین محل و افراد متخصص محلی از هر محله 3 واحد و جمعاً 6 واحد در دو محله جهت اجرای ارتقاء برگزیده می‌شود تا در فرصتی یک‌ماهه با کمک 30 میلیون ریال واحدها را ارتقاء دهند.
بسیاری نقد داشتند که با توجه به معضلات عدیده این واحدها و نیاز به مقاوم‌سازی، اصلاح ساخت نما، تأسیسات، امنیت و غیره 30 میلیون ریال ناکافی است. البته ما هم معتقدیم ناکافی است اما اگر به‌عنوان یک الگوی تکرارپذیر به موضوع نگاه کنیم آیا ساکنانی که کل هزینه ساخت سرپناهشان حدود 20-10 میلیون تومان است و در تهیه غذای روزانه خود و خانواده دچار مشکل هستند توان تعمیرات چند ده‌میلیونی را دارند؟
درهرحال پس از انجام ارتقاء توسط صاحب واحد به کمک و زیر نظارت طراح، در داوری دوم بهترین طرح ارتقاء انجام‌شده انتخاب و به طراح هرکدام از محلات مبلغ 50 میلیون ريال جایزه تعلق می‌گیرد. در کنار مسابقه فیلم مستندی نیز به تاریخچه موضوع و مستندسازی روند مسابقه و محلات آن می‌پردازد.
در این مسابقه شرکت بازآفرینی شهری ایران به‌عنوان حامی اصلی و تعدادی نهادهای دولتی و غیردولتی ازجمله شوراهای شهر، شهرداری‌ها، دانشگاه‌ها و نهادهای مردمی در زاهدان، نیشابور و تهران معمارنت را یاری داده‌اند. در اینجا لازم است از آقایان محمد سعید ایزدی و هوشنگ عشایری مدیران عامل قبلی و فعلی، خانم‌ها منا عرفانیان سلیم، زهرا اسکندری و آقایان محمدرضا غنچه، پدرام مهرآیی و دیگر همکارانشان در شرکت بازآفرینی شهری ایران سپاس‌گزاری کرد. همچنین کلیۀ همکاران و دوستان معمارنت که در این راه داوطلبانه ما را یاری دادند قدردانی می‌شود.
ما امیدواریم در خلال این مسابقه علاوه بر تحریک نهاد آکادمیک معماری و به ویژه معماران جوان بتوان روابط نهادهای درگیر را بررسی و با شناخت بیشتر به راه‌کارهای مناسب برای برنامه‌ریزی رسید.

شیوه برگزاری مسابقه طراحی ارتقاء تدریجی سرپناه خودساخته در سکونتگاه‌های غیررسمی ایران
مسابقه طراحی ارتقاء تدریجی سرپناه خودساخته در سکونتگاه‌های غیررسمی ایران دومین مسابقه طراحی معمارنت از مجموعه مسابقات طراحی معماری برای اقشار کم‌درآمد جامعه ایران است.
هدف اصلی این مسابقات تأکید بر مسئولیت حرفه‌ای و اجتماعی معماران و ایجاد دغدغه در ذهن دانشجویان و معماران جوان است تا چتر معماری، همه گروه‌های اجتماعی و دهک‌های اقتصادی پایین جامعه را هم پوشش دهد.
در این مسابقه دو محله از سکونت‌گاه‌های غیررسمی در شرق ایران انتخاب‌شده‌اند، قبل از اعلام فراخوان با مسئولین شهرهای فوق برای برگزاری نشست در این شهرها، امکان گفتگو با شورای محل، امکان بازدید از محل و همکاری در انتخاب واحدهای نمونه برای ارتقاء معماری، هماهنگی‌های لازم به‌عمل‌آمده است.
قبل از نشست‌های  دو محله فوق شورای محله‌ها نسبت به انتخاب تعداد مناسبی واحد سرپناه جهت ارتقاء اقدام و در جلسات نشست و همچنین در سایت معمارنت این واحدها معرفی خواهند شد.
پس از اعلام فراخوان (14 مهر 97) تا پایان مهلت ارسال طرح‌ها (12 آذرماه 97) طراحان فرصت دارند تا ضمن بررسی واحدها در سایت معمارنت به محله‌های فوق مراجعه و در گفتگو با شورای محل و بازدید از محله، نسبت به بازدید و انتخاب واحد مناسب از بین واحدهای معرفی‌شده توسط شورا برای طراحی ارتقاء، تصمیم‌گیری کنند. واحد مناسب به معنای دارا بودن مشکلات متعدد ازجمله کیفیت سازه، نوع مصالح، ایمنی، طراحی نامناسب، مشکلات فاضلاب و دفع آب‌های سطحی، قرار داشتن در محدودۀ  عرفی مساحت در محله و تمایل ساکن سرپناه فوق برای مشارکت در همین محدودۀ زمانی است. دو نشست در محله‌های هدف برگزار می‌شود. در این نشست‌ها گروه اجرایی مسابقه به همراه کارشناسان مختلف ضمن معرفی شرایط مسابقه و معرفی محله مربوطه با نگاهی بین‌رشته‌ای به سکونتگاه‌های نابسامان، همراه با طراحان جوانب مختلف موضوع را بررسی خواهند کرد.
شورای محل گزینه‌های مناسب برای طرح ارتقاء معماری را با لحاظ کلیه شرایط مشخص و در جلسه نشست هر شهر معرفی خواهد کرد. این نشست‌ها طبق جدول زمان‌بندی زیر برگزار می‌شود:
1-    نشست محله چهارده معصوم در نیشابور:     دوشنبه 23 مهر 97 ـ بلوار پژوهش،  دانشگاه آزاد
                                                              نیشابور، دانشکده فنی و مهندسی،  تالار عطار.
2-    نشست تهران:                                         دوشنبه‌30 مهر 97 ـ تهران، میدان فلسطین، خیابان
                                                               طالقانی‌غربی، شماره‌514، خانه‌گفتان‌شهر و معماری.
3-    نشست محله شیرآباد در زاهدان:                      یکشنبه 6 آبان97 ـ بلوار دانشگاه سیستان و بلوچستان،  
                                                              دانشگاه زاهدان، تالار معراج.
پس از حدود دو هفته از برگزاری آخرین نشست، در آذرماه 97 (طبق جدول زمان‌بندی) مهلت ثبت‌نام به پایان می‌رسد.
با پایان ثبت‌نام، تعداد ثبت‌نام کنندگان برای ارتقاء طراحی واحد نمونه در هریک از محلات مشخص خواهند شد.
ثبت‌نام کنندگان تا پایان وقت اداری روزهای مشخص‌شده در جدول زمان‌بندی زیر فرصت دارند تا طرح‌های خود را به سایت معمارنت به آدرس مندرج در فراخوان مسابقه ارسال دارند:
پایان زمان ارسال طرح‌ها به سایت «معمارنت»:
نیشابور محله چهارده معصوم          دوشنبه 28 آبان
زاهدان محله شیرآباد                    دوشنبه 12 آذر

هر شرکت‌کننده امکان ارسال طرح برای ارتقاء تدریجی سرپناه در یکی از محلات را داراست.
ثبت‌نام به‌صورت گروه بین‌رشته‌ای (معماری، شهرسازی، جامعه‌شناسی، اقتصاد، عمران،...) به‌منظور تجربه گروهی، امتیاز محسوب می‌شود.
پس از دریافت طرح‌ها، دبیرخانه مسابقه اقدام به مطابقت طرح‌ها با شرایط و ترجیحات اعلام‌شده در پوستر و فراخوان خواهد کرد و طرح‌های دارای شرایط فوق در هر محله را در زمان مقرر (19 آذرماه 97) برای داوری در جلسه شورای محله، ارسال خواهد کرد.
در جلسه داوری هر محله طبق جدول زمانی، شورای محله یا معتمدین محلی، نمایندگان شرکت عمران و بهسازی ایران، شهرداری محل، دفاتر  تسهیلگری ، افراد مشخص‌شده و دیگر سازمان‌های مربوطه به همراه گروه اجرایی مسابقه شرکت دارند.
امکان حضور طراح یا نماینده گروه طراحی برای توضیح طرح خود به شورا در جلسه داوری، قبل از شروع رأی‌گیری وجود دارد.
جدول زمانی داوری‌ها به شرح زیر است:
1-    داوری طرح‌های ارسالی برای محله چهارده معصوم نیشابور:       دوشنبه3دی، محله چهارده معصوم(ع) نیشابور
2-    داوری طرح‌های ارسالی برای محله شیرآباد زاهدان:                دوشنبه 17 دی، محله شیرآباد‌ زاهدان
بازدید طراحان از محله و گفتگو با شورای محله و دفاتر تسهیلگری، آشنایی با اقلیم، مصالح، تجربه محلی، فرهنگ ساکنان، روش‌های ساخت و تجربه فردی ساکنان در ارتقاء سرپناهشان و از همه مهم‌تر با صاحبان خانه‌ها برای تعیین اولویت‌ها و روش‌های مقابله با آن‌ها می‌تواند در انتخاب واحد مناسب از میان واحدهای معرفی‌شده توسط شورا، کیفیت طراحی و امکان تکرارپذیری آن مؤثر باشد. دیگر ضوابط و ترجیحات در ارتقاء سرپناه به شرح زیر است:
-    تغییرات سطح اشغال واحد ارتقاء در حد عرف محله
-    رعایت پایداری سازه‌ای
-    بسته و محصور  بودن با لحاظ بازشوها
-    ایمن‌سازی در بهترین شرایط ممکن در برابر شرایط جوّی، آتش‌سوزی، تغییرات دمایی و سروصدا
-    ایمن در قبال تعرضات و مزاحمت‌های محیطی
-     تعریف و طراحی سیستم و روش ابتکاری و خلاقانۀ ساخت، بر پایۀ برپا سازی سریع و آسان توسط خود ساکنان با استفاده از راهنمایی یا آموزش مختصر
-    انطباق طرح با اقلیم مفروض و سازگار با محیط‌زیست
-     تأمین فضای زیست، فعالیت، و خواب برای حداقل خانوادۀ 4 نفر
-    برخورداری از حوزۀ کوچک آشپزی
-    تأمین سرویس بهداشتی، حمام ، و امکانات شستشوی لباس
-    تأمین ورودی‌های برق، آب آشامیدنی، و خروجی فاضلاب
-    در نظر گرفتن امکان توسعه آتی
-    استفاده از مواد و مصالح و عناصر محلی یا بازیافتی و همخوان با محیط‌زیست
-    پیش‌بینی و تأمین امکان اشتغال خانگی در فضای سرپناه
-    پیش‌بینی و طراحی الگوی تکرار و تکثیر و تشکیل مجموعۀ اقامتگاهی با هدف تقویت پیوندهای همسایگی، تشویق فعالیت‌های جمعی و ارتقاء انسجام اجتماعی
پس از مشخص شدن طرح برگزیده، طراحان 30 روز فرصت دارد تا با کمک به ساکن واحد مذکور، واحد موردنظر را با مبلغ 3 میلیون تومان ارتقاء دهند. در این مدت شورای محل یا معتمد محلی و گروه اجرایی در رفع مشکلات ارتقاء طرح کمک خواهند کرد.
پایان زمان اجرا برای واحد برگزیده در محله‌های سه‌گانه به شرح زیر است:
1-    پایان مهلت اجرا برای طرح برگزیده محله چهارده معصوم نیشابور:        چهارشنبه 3 بهمن 97
2-    پایان مهلت اجرا برای طرح برگزیده محله شیرآباد زاهدان:                  چهارشنبه 17 بهمن 97
پس از تأیید اجرا توسط شورای محل و دبیرخانه مسابقه، طرح‌های برگزیده و اجراشده مذکور در جلسه دوشنبه 29 بهمن 97  اعلام نهایی شده و جوایز مربوطه در تهران اهدا خواهد شد.
در جلسه فوق ضمن ارائه گزارشی از روند مسابقه و نمایش فیلم مستند مجموعه، جوایز طرح‌های برگزیده اجراشده از دو محله و جوایز نفرات دوم و سوم هر محله اهدا خواهد شد.
در این راه علاوه بر همکاران معمارنت، شرکت بازآفرینی شهری ایران، نهادها و انجمن‌ها و شرکت‌های زیر نیز حامی مسابقه معماری ارتقاء تدریجی سرپناه خودساخته در سکونت‌گاه‌های غیررسمی خواهند بود:   انجمن مفاخر معماری ایران
انجمن جامعه‌شناسی ایران شرکت همپایه شرکت آذر هفتادونه بنیاد معماری میرمیران مجمع حق بر شهر باهمستان جمعیت امام علی (ع) مؤسسه توانمندسازی مهروماه برنامه اسکان بشر سازمان ملل متحد(هبیتات) مؤسسه شور زندگی و صلح درون ایرانیان مؤسسه خیریه الزهرا (س) نیشابور شهرداری نیشابور دانشگاه آزاد اسلامی نیشابور دانشگاه هنر اسلامی تبریز شهرداری زاهدان دانشگاه آزاد اسلامی زاهدان دانشگاه سیستان و بلوچستان

ما در جایگاه حل مسئله حاشیه‌نشینی نیستیم. ما فقط می‌خواهیم ضمن درک اولویت‌های ساکنان این سکونتگاه‌ها و تجربه ارتقاء خود آن‌ها امکان گسترش چتر معماری را بر روی این ساکنان بی‌بهره از معماری فراهم کنیم.

معمارنت مهرماه 1397