توسعه ایرانی و چالش‌های دائمی انسان‌های متن و حاشیه

از اینجا آغاز کنیم که سکونتگاه‌های غیررسمی چگونه شکل گرفتند و چطور به یکی از مسائل اصلی جامعه ما تبدیل شدند؟
ما سکونتگاه‌های غیررسمی را به عنوان آخرین حلقه سلسله اتفاقاتی که طی یک روند نسبتاً طولانی رخ داد، می‌دانیم. یعنی مجموعه اتفاقاتی درون کشور رخ داد که ما در وهله آخر به موضوع سکونتگاه‌های غیررسمی برخورد کردیم. این رسمیت و غیررسمیت نیز امری است که در دوران مدرن رخ داده است، زیرا که در دوران پیشامدرن ما رسمیت یا غیررسمیت نداشتیم و چنین تعریف و تقسیم‌بندی‌ای اصلاً وجود نداشت. در این سکونتگاه‌ها، انسان‌ها بر روی زمین‌های خودشان هستند اما سند مالکیتی ندارند، بلکه نوعی از توافقات عرفی و فقهی بین آن‌ها حاکم است و بنابراین امر رسمیت و غیررسمیت که امر قانونی است، در دوران پیشامدرن وجود نداشته است. به هر روی اگر کسی زمینی را متصرف شد و سندی برای این زمین وجود نداشته باشد، اصطلاحاً به آن «غیررسمی» گفته می‌شود. پس مالکیت غیررسمی که براساس اسناد غیررسمی شکل گرفته، در این چارچوب جای می‌گیرند. اما سؤال اینجاست که چطور این اتفاق رخ داده است؟ به خاطر اینکه ما از دوران پیشامدرن، بدون گذر کردن از فرایندهای میانی، مستقیماً وارد دوران مدرن شده ایم و این تغییراتی که از دوران پیشامدرن ممکن بوده که رخ بدهد و اتفاقاتی که می‌توانسته این دو ساختار اجتماعی را به هم متصل بکند، اینها برای ایران رخ نداده اند و به همین دلیل این فاصله ایجاد شده است. حالا انسانی که به لحاظ ذهنی در دوران پیشامدرن زندگی می‌کند (مانند زندگی‌های روستایی)، این شخص ناخواسته از زندگی در روستا زده شده و به حاشیه شهر کشانده می‌شود، اما همچنان همان حالت‌هایی را که در روستا داشته است را در سکونتگاه جدید خود در حاشیه شهرها پیاده می‌کند. از نظر شهر مدرن این سکونتگاه غیررسمی است، اما از نظر آن شخص این چنین نیست و آن شخص به نوعی زندگی عادی خودش را دارد ادامه می‌دهد. بنابراین ما اگر نگاه پدیدار شناسانه به امر سکونت غیررسمی داشته باشیم، از دیدگاه انسان‌های رسمی‌ای که در دوران مدرن زندگی می‌کنند یا به عبارتی در پارادایم مدرن به‌سر می‌یرند، این اتفاق باید رسمیت پیدا بکند، اما باز هم از دیدگاه آن شخص مذکور نیازی به رسمی شدن نیست و می‌تواند در همان سکونتگاه غیررسمی زندگی کند...
ادامه مطلب...