حال ميدان فردوسي خوب نيست

معمارنت- موضوع بررسی طرح ارتقاء کیفی میدان فردوسی، روز دوشنبه ششم آذرماه، در نشستی تخصصی با حضور اساتیدی چون دکتر حجت، دکتر بهشتی، دکتر تکمیل‌همایون، دکتر مختاری، دکتر صبوری، دکتر پاکزاد و دکتر مظاهریان مورد بحث قرار گرفت.

 به گزارش شهر و به نقل از روابط عمومي سازمان زيباسازي شهر تهران، دکتر حجت استاد دانشگاه تهران و از معماران پيشکسوت کشور، در نشست تخصصي و فني طرح ارتقاء کيفي ميدان فردوسي با بيان اينکه ميدان فردوسي يک ميدان جدي با کاربري‌هاي جدي است، گفت: ميدان فردوسي در امتداد ميدان آزادي تا ميدان امام حسين قرار گرفته و نمي‌توان براي آن محدودۀ خاصي مانند آنچه مشاور در طرحش نشان داده، تعريف کرد.

او ادامه داد : با تمام بررسي‌هايي که مشاور طرح انجام داده هنوز نمي‌دانيم چند درصد از عبوري‌ها پياده هستند و چند درصد مربوط به سواره مي‌شود. به گفتۀ دکتر حجت، ميدان فردوسي حتي قابل مقايسه با چهارراه وليعصر هم نيست و ميزان تمايل به قدم زدن در اين ميدان به دليل خصوصياتي که دارد کمتر از چهارراه وليعصر است.

توجه به حال و هوا و خواسته مردمي که در ميدان فردوسي حضور مي‌يابند موضوع ديگري بود که اين استاد دانشگاه با اشاره به آن بر لزوم دقت در مطالعات اوليه طرح تأکيد کرد. او در اين باره اظهار داشت: بايد مطالعات اوليه طرح دقيق‌تر باشد و پس از ارائه داده‌ها بايد ببينيم چقدر بين وضعيت کنوني و وضعيت پيش‌بيني شده تفاوت وجود دارد.

به اعتقاد حجت بسياري از تغييراتي که مشاور در طراحي خود عنوان کرده کاربردي و عملي نيست و طراحي‌هاي انجام شده در طرح پيشنهادي با آنچه در حقيقت وجود دارد هم‌آوايي ندارد. او با توجه به توضيحات مشاور طرح، گفت: به عنوان يک شهروند تهراني آنچه که در طراحي ديدم، در شأن ميدان فردوسي نيست.

در ادامۀ اين نشست، دکتر تکميل همايون استاد دانشگاه و صاحب نظر در حوزۀ شهري و کارشناس ميراث فرهنگي با اشاره به سفرش به شهر دوشنبه گفت: چندين سال پيش، اين شهر به استالين آباد معروف بود، و ميدان آن لنين ناميده مي‌شد اما پس از استقلال اين کشور، ميدان لنين به ميدان استقلال و شهر به دوشنبه تغيير نام داد .او ادامه داد: اين ميدان بعد از اعطاي مجسمه فردوسي از طرف ايران تبديل به ميدان فردوسي شد که نشان از اهميت بالاي فردوسي دارد. در ميدان به هيچ وجه شأن فردوسي چه در گذشته و چه در حال ديده نمي‌شود.

تکميل همايون با بيان اين مطلب ادامه داد: در گذشته خيابان سفيدان بعد از برگزاري جشن فردوسي تبديل به ميدان فردوسي شد. به اعتقاد اين استاد دانشگاه، اين ميدان هيچ‌گاه دروازه نبوده و گذاشتن نام فردوسي بر آن هيچ دليل خاصي نداشته و فردوسي بيشتر به عنوان يک شاعر سلطنتي براي حاکمان مطرح بوده است. او همچنين معتقد است، اين خيابان هيچ‌گاه زيبا نبوده و هيچ شکل هندسي منظمي نداشته است. به گفتۀ تکميل همايون ، ميدان فردوسي نه ميدان است و نه چهارراه و طراحي اين ميدان مطالعات زيادي لازم دارد. او اهميت ظاهري در پيرامون ميدان را در طراحي مهم دانست و گفت: مقام و شأن فردوسي، با نامش در اين ميدان جور نيست.
 

عکسی قدیمی از میدان فردوسی تهران (1342)

هنوز اول راهيم

 سيد محمد بهشتي، عضو هيأت مديرۀ سازمان زيبا سازي تهران با بيان اينکه هم خودمان، هم مديران و هم مشاوران تازه شروع کرده‌ايم، گفت: ما در واقع يک الگوي پذيرفته و انجام شده موفقي نداريم که طبق آن حرکت کنيم.

او ادامه داد: از عنوان اصلي که همان ارتقاي کيفي ميدان است بايد شروع کنيم. وقتي از ارتقاي کيفي صحبت مي‌کنيم، چيزي وجود دارد که درست نيست و بايد مشکلاتش حل شود و ارتقا يابد. بهشتي با اشاره به اين که، هنوز ابهام داريم که چه چيزي قرار است ارتقا پيدا کند، افزود: بايد ببينيم اين ارتقا در ترافيک يا در احجام و چيزهاي ديگر است. اينجا موضوع کيفيت مطرح مي‌شود و بايد درباره روح و جان شهر صحبت کنيم.

بهشتي با اشاره به اينکه وقتي مي‌گوييم ميدان فردوسي، اگر توجه کيفي داشته باشيم، متوجه مي‌شويم که اين مکان ميدان نيست و هنوز فلکه است، گفت: شايد اينجا زماني ميدان بوده است و يا شايد هيچ‌گاه فرصتي براي ميدان بودن نداشته است. به اعتقاد عضو هيأت مديره سازمان زيباسازي، مياديني در تهران هستند که ميدان بوده اند و تبديل به فلکه شده‌اند. ميدان يک کيفيت است و فلکه مانند دستگاه گوارش عمل مي‌کند. او ادامه داد: کيفيت يعني کجا بودن، بايد ببينيم ميدان فردوسي به شکل بالقوه در کجاي شهر قرار دارد. بايد پرسيد آيا اين ميدان فقط به ساکنان محليش مربوط مي‌شود و يا به همه اهل شهر مربوط مي‌شود. فکر مي‌کنم ميدان فردوسي از ميدان‌هايي است که به همه اهل شهر مربوط مي‌شود.

بهشتي با اشاره به اين موضوع، افزود: دامنۀ اين ميدان از ميدان امام حسين تا آزادي هم بيشتر است و به همۀ شهروندان مربوط مي شود. احساس مي‌کنم ميدان فردوسي حالش خوب نيست. بايد آسيب‌شناسي کنيم تا حالش بهتر شود. به گفتۀ بهشتي، مشکل فردوسي تنها از نظر کالبدي نيست که با حل آن مشکلش حل شود. او با اشاره به اقدامات انجام شده در کالبد ميدان حسن آباد، گفت: ميدان حسن آباد از نظر کالبدي مشکلاتش حل شده ولي هنوز فلکه است، هنوز زندگي عمومي در آن جريان ندارد.

بايد ببينيم از ارتقاء کيفيت چه مي‌خواهيم با چه مقياسي به شهر نزديک مي‌شويم. بهشتي با بيان اين موضوع، ادامه داد: در مقياس شهرسازي با سرانه‌ها سروکار داريم که به حوائج انسان مربوط مي‌شود نه موجودي که نياز به کيفيت زندگي دارد. در پروژه‌هايي از اين دست است که موضوع کيفيت مطرح مي‌شود. به اعتقاد او، ميدان فردوسي آشفته بازاري بدون هيچ نوع مديريتي است که آن را کنترل کند و اين طرح‌ها به حل و فصل مسائل کمي و کالبدي تا حدودي نزديک شده ولي هنوز با مفهوم ارتقاء کيفي ميدان فردوسي فاصله دارد.

به حريم فرهنگي اين ميدان تجاوز شده است در اين نشست دکتر اسکندر مختاري، مشاور عالي سازمان زيباسازي و صاحب نظر در حوزه شهري، با بيان اينکه ما اسير متودولوژي‌ها شده‌ايم و جواب نگرفته‌ايم، گفت: سازمان زيباسازي از مشاوران دعوت کرده تا برنامه‌ريزي کنند و شهر با کيفيت‌تر شود. او ادامه داد: در طرحي که مشاور ارائه کرد، وجه هنري در آن ديده نشده و مثل اين که اتفاقي در حال افتادن است که از نظر هنري داراي نقصان است.

به گفته مختاري، در 4 دهه اخير تمامي دخل و تصرف‌ها و ساخت و سازهايي که در اين محدوده انجام شده به عنوان متجاوزين به عرصۀ فرهنگي و هنري هستند. او در اين باره گفت: ساختمان شاهنامه اين ميدان علاوه بر تجاوز به عرصه و حريم شهري به مفهوم فرهنگي و حريم فرهنگي هم تجاوز کرده است. نمي‌دانيم اين نام بر چه اساسي براي اين ساختمان انتخاب شده است.

مجسمه فردوسي به اين ميدان هويت داده است اسکندري با بيان اين مطلب افزود: اهميت دادن به عناصر هويت بخش اين ميدان و کاراکترهاي اصلي موجود در بدنه است که مهم است. بلند مرتبه سازي و تراکم 9 طبقه که پيشنهاد طراح بوده مورد نقد مختاري قرار گرفت و گفت: اين تراکم براي اين منطقه زياد است. او همچنين به روپوش‌هاي ايستگاه‌هاي مترو اشاره کرد و ادامه داد: براي ايستگاه مترو چه اشکالي دارد که روپوش نداشته باشد. مختاري با بيان اين مطلب ادامه داد: چه لزومي داردکه حتما ايستگاه‌هاي مترو با ساختمان هاي چند طبقه مثل ايستگاه تجريش روپوش شوند.

دکتر پاکزاد، استاد ديگري بود که در اين نشست با بيان اينکه به نظر مي‌رسد بين هيأت داوران هم اختلافي وجود دارد، گفت: بلا تکليفي وجود دارد. اين ميدان نه ميدان است نه فلکه. با وجود BRT هاي موجود نه کاربري ميدان را دارد و نه شکل فلکه را به خود گرفته است. او ادامه داد: به نظر من مقداري از اين مشکل به نحوۀ شرح خدمات برمي‌گردد. شرح خدمات به نوعي است که نتوان اين موضوع را مرحله به مرحله جلو برد. او دربارۀ برنامه‌ريزي هاي انجام شده در طرح مشاور گفت: رويکردي که به موضوع است، هنوز رويکرد برنامه‌ريزانه آن هم از نوع برنامه‌ريزي کلاسيک به شکل سابق است.

به اعتقاد پاکزاد موارد طوري جمع‌بندي شده که به سطح کالبدي آن هم در اندازه حداقلي مي‌پردازد. او با طرح اين سوال که آيا مي‌توان در طراحي شهري با اصطلاحاتي مانند تراکم، کارکرد و طبق آن طراحي کنيم ادامه داد: ما قرار بوده ميدان را ارتقاء دهيم. در طرح ارائه شده ميدان رها شده و فضاهاي ديگر به عنوان عرصه عمومي طراحي شده است که حداقل کار پيشنهاد شده کف‌سازي آجري بوده که آن هم با ميدان کاري ندارد .او همچنين افزود: در طرح پيشنهادي مشاور، اينجا نه محل مکث عابر پياده و نه محل عبور اتومبيل است. به گفته پاکزاد ترکيب گزينه‌ها، با يکديگر آن هم به شکلي که مشاور پيشنهاد داده غير ممکن است و نمي‌توان گزينه‌هاي پيشنهادي را با يکديگر ترکيب کرد.

دکتر صبوري از ديگر اساتيدي بود که طرح‌هاي ارائه شده توسط مشاور را مورد نقد قرار داد و گفت : هدف ما از اين طرح، ارتقاء کيفيت زندگي شهر و زندگي پياده است. به اعتقاد صبوري، مطالعات سيما و منظر بيشتر نماي شهري را مورد توجه قرار داده و بايد تحليل بصري داشته باشند و طراحي فضاها بايد از ديد عابران پياده باشند. صبوري با بيان اين که واقعا مشکل ميدان فردوسي چيست؟ ادامه داد: بين مياديني که در تهران وجود دارد، به نظر من اين ميدان کمترين مشکل را داشت. به گفته او، بحث عملکرد در طرح هاي ارائه شده يکي از معضلاتي بود که در اين طرح ديده نشده است. او در اين باره گفت: وظيفه طراح شهري مديريت است بين خواسته مديران شهر و پتانسيل هايي که توسعه گران مي توانند ايجاد کنند.

صبوري به طرح پيشنهادي مشاور اشاره کرد و طراحي در زير سطح براي کاربري‌هاي اين ميدان را مورد نقد قرار داد، و گفت: به حق عرصه عمومي در اين ميدان کم است. هنوز براي من قابل درک نيست چرا طراحان ما اصرار دارند که در مقياس زير سطح زمين کار کنند و کاربري ها را از روي سطح به زير سطح انتقال دهند.

 در پايان اين نشست، دکتر مظاهريان به عنوان يکي ديگر از منتقدان طرح با بيان اين که، اين جا ميدان فردوسي است، بايد در شأن فردوسي باشد، گفت: بحث‌هاي اين گونه به نظر من ايده‌آليستي است. او به قناتي که در محدوده اين ميدان قرار دارد اشاره کرد و گفت: مشاور طرح به اين قنات در طرح خودش اشاره کرده است که در بحث شهرسازي بايد به آن اهميت داد. به گفته مظاهريان، همين که مشاور اين موضوع را مورد توجه قرار داده، نکته مثبت اين طرح است. او ادامه داد: در ورک شاپي که در فرانسه برگزار شده بود، موضوع قنات هاي تهران مطرح شد و ايده هاي جالبي درباره قنات ها و حتي نحوه استفاده از آن ها داده شد که بهتر است مورد توجه قرار بگيرد.

نشست تخصصي نقد و بررسي گزينه‌هاي پيشنهادي مشاور طرح بدون تصويب هيچ يک از گزينه هاي پيشنهادي به کار خود پايان داد و قرار شد مشاور طرح پس از مطالعات دقيق تر نسبت به طراحي جديد اقدامات لازم را انجام دهد.

اين نشست با حضور جمعي از اساتيد دانشگاهي، دانشجويان و مسئولان سازمان زيبا سازي در نگارخانه دانشگاه تهران برگزار شد.