دو عامل اصلی مشکلات معماری شهر

چندی است که- درست یا نادرست- همایش‌هایی به همت و حمایت سازمان‌های اجرایی دولتی در زمینه‌ی مباحث معماری و شهرسازی برگزار شده و مدیران ریز و درشت ارگان متولی در مراسم حاضر و از مطالب خود حضار را که عمدتاً محقق و دانشگاهی‌اند، بهره‌مند می‌سازند و گهگاه نکاتی را در خلال بحث مطرح می‌کنند که در نوع خود جالب و قابل تأمل است. از این قبیل همایش‌ها، باید به نخستین همایش ملی «معماری و شهر پایدار» اشاره داشت که از سوی سازمان زیباسازی شهر تهران و با همکاری و هماهنگی دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، 21 و 22 آبان ماه در مرکز همایش‌های بین‌المللی برج میلاد تهران برگزار شد.

مدیر عامل سازمان زیباسازی شهر تهران در سخنان خود در این همایش، مشکل معماری شهر را ناشی از تغییر و تحولات سریع مدیریتی دانست که در طی آن، کارشناسان ثابت مانده و مدیران تغییر می‌کنند که البته این روند با تعجیل در امور بحرانی‌تر می‌شود. او شهر را به انشایی تشبیه کرد که می‌تواند غلط املایی هم داشته باشد که به راحتی رفع می‌شود، اما حل آن کمکی به حل غلط انشایی نمی‌کند. انشاء شهر به وسیله طراحان و شهرسازان انجام می‌شود، اما مسئولیت رفع غلط املایی بر عهده سازمان زیباسازی است. به عقیده وی، اگر اتفاقی در شهر می‌افتد که زیبا نیست، بخش عمده‌ای از این مشکلات به دانشگاه‌ها برمی‌گردد.

اما درباره این سخنان و مطالبی از این دست، توجه به چند نکته ضروری است:

این که تغییر و تحولات سریع مدیریتی می‌تواند باعث بروز مشکلاتی در روند عمرانی شهر شود، چندان سخن دور از ذهن و غیر منطقی نیست. اما آیا نمی‌توان انتظار داشت که امور آبادانی و ساخت‌وساز شهری که متحمل هزینه‌های بسیار است، دارای الگو و برنامه‌ریزی جامع، هماهنگ و مصوب باشد که ضمن منظور داشتن کلیه عوامل موثر در روند امور، با تغییر مدیران چندان دچار برخوردها و تصمیمات سلیقه‌ای و موضعی نشود؟ به‌هرحال، نمی‌توان انتظار داشت که مدیران شهری با روند تغییرات جاری و معمول در سطوح مدیران جامعه تغییر نکنند، چه ایشان نیز در نتیجه همین تغییرات بر مصدر امور زیباسازی شهر تهران قرار گرفته‌اند و عجب آن‌که در آن زمان این تغییرات سریع، امری مذموم و قبیح نبود. ولی در این عزل‌ و نصب‌ها، مساله مهم آنست که اولا فرد منصوب دارای تجربه و تخصص کافی و مرتبط با موقعیت خویش باشد و مدت‌ها نزد کارشناسان خود کارآموزی و آزمون و خطا نکند و ثانیاً امور مختلف شهری معطل نمانده، از دوباره‌کاری‌ها، تأخیرها و اسراف‌ها پرهیز شود.

تشبیه ایشان و مقصر دانستن طراحان و شهرسازان در انشاء شهر در نوع خود بدیع است. به راستی چرا مشکلات مربوط به زشتی سیمای شهر مربوط به دانشگاه‌هاست؟ آیا دانشگاهیان عوامل دست‌اندرکار و اجرایی پروژه‌های شهری‌اند و یا صرفاً متولی برخی مطالعات، پژوهش‌ها و نشست‌هایی که معلوم نیست نتایج و دستاوردهای آن چگونه کارساز بوده، مورد استفاده و بهره‌برداری قرار می‌گیرد؟ در این میان کم نیستند مطالعاتی که کاملاً مغفول و مهجور مانده‌اند و همچنین کم نیستند پروژه‌ها و طرح‌های شهری که یا به دلیل نداشتن مطالعات پیشین و یا کامل و جامع نبودن آن، مورد نقدهای دقیق و مشفقانه اهل فن و جامعه‌ی دانشگاهی قرار گرفته‌اند که چندان مورد عنایت مسئولان ذی‌ربط قرار نگرفته است. در همین راستا، بجاست که از پروژه پیاده‌راه‌سازی میدان امام حسین (ع) تا شهدا یاد شود، پروژه‌ای که علی‌رغم ابتناء بر یک دهه کار مطالعاتی - به زعم شهردار و مدیرعامل سازمان- مورد تایید شورای شهر قرار نگرفت و با این دو ایراد مهم رئیس شورای شهر تهران مواجه گردید: اول آن‌که چرا بین این دو میدان که تنها طرح ساماندهی آنها مطرح بوده است، پیاده‌راه ساخته می‌شود؟ و دیگر اینکه مسائل ترافیکی و مشکلاتی که دراجرای این پروژه به وجود آمده است، چگونه حل خواهد شد؟

آیا واقعاً اشکالات عدیده‌ی این طرح بر عهده جامعه دانشگاهی است و یا شاید تغییر و تحولات مدیریتی مسبب اصلی معضلات آن باشد؟ اما کلام آخر آن‌که، به نظر می‌رسد مدیرعامل محترم خود باید به همان جمله که «نباید مشکلات را به همدیگر پاس داد و از آن طفره رفت» کاملاً پایبند باشد و با قبول مسئولیت برخی کاستی‌ها و نواقص، از احاله آن به دیگران خودداری کند.