گورستان یادمانی

شهرداری منطقۀ پانزده پس از تبادل نظر و جلب حمایت آقای کرباسچی -  شهردار وقت تهران – و دریافت نظر بنیاد شهید نسبت به انتخاب مشاور طراحی اقدام کرده و با «مهندسان مشاور کلیل» در این رابطه به توافق رسید.
گروه طراحی مشاور، برای طرح ساماندهی گورها و یادبود شهدا سه طرح مقدماتی تهیه کرد که یکی از آنها با نظر شهرداری منطقه انتخاب شد. 
در طرح منتخب، مجموعه گورستان و ضمایم آن شامل نمایشگاه، یادبود، محوطه ... در زمینی به ابعاد ۹۰ *۱۸۰متر و با کشیدگی در جهت شمال شرقی – جنوب غربی (در ضلع جنوبی بزرگراه خاوران) پیش بینی و در سه بخش به صورت سه مربع متوالی طراحی شد.
در بخش اول (مربع اول) که محوطه گورها را شامل می شد، تلاش بر این بود که گورهای شناسایی شده در موقعیت خودشان ساماندهی شوند. بدین منظور شبکه ای برای سایت تعریف و صفه هایی بر اساس آن پیش بینی شد که گورها را تک تک در بر می گرفت. جهت گیری سنگ روی صفه ها با رعایت جهت شرعی و با زاویه نسبت به صفه ها تعیین شد و در مرکز این بخش آبنمایی در نظر گرفته شد که شروع حرکت آب در کل سایت بود.
بخش دوم شامل نمایشگاهی برای نمایش دایمی یا فصلی کارهایی با مضمون های مربوط به شهدا و تاریخ انقلاب بود که به شکل بنایی محصور در آب و در مرکز مربع دوم طراحی شد.
در مرکز بخش سوم (مربع سوم) دیواره ای سنگی به ارتفاع تقریبی ۲۲متر با شکافی در میان آن و در مجاورت حوضی وسیع در نظر گرفته شد که انتهای مسیر حرکت آب بود. همچنین انبوهی از درختان سرو و نور پردازی سایت نیز در نظر گرفته شد.
به دلایلی از جمله تغییر شهردار منطقه، اجرای پروژه با مدتی تأخیر ودر سال ۷۸ آغاز شد.در حالی که نیمی از زمین و تنها یک بخش از پروژه که به گورستان یادمانی مربوط بود، اجرا شد؛ ایدۀ نمایشگاه دائمی و طرح پارک محیطی که پروژه را به پیرامون متصل می ساخت نادیده گرفته شد و در سال ۷۹ ادامۀ اجرای طرح متوقف شد.
با وجود موقعیت دورافتادۀ «گلزار شهدای پانزده خرداد»، تا چندی پیش در حین گذر از بزرگراه، سردر ورودی و عناصر معمارانۀ متفاوتی، جلب نظر می کردند و چه بسا بیننده را به مکث و سپس پیمودن گورستان وامی داشتند. هندسۀ منظم و تناسبات انسانی طرح، خضوع نسبت به کوه های شرق و جنوب شرقی تهران –بی بی شهربانو- و حتی نسبت به بافت مسکونی محقر مجاور که در استتار آن تلاش نشده، منظر تفکربرانگیزی پدید آورده که به ویژه با توجه به نوین بودن ایدۀ پروژه، آن را شایستۀ معرفی می سازد.
گرچه با وجود «پارک گلشن»، «پارک آبی آزادگان» و «پارک مشیریه» با وسعت های قابل توجه در همسایگی این فضای آرام، انتظار استقبال از سوی ساکنان شهرک های اطراف وجود نداشت، اما مواجهه با اقدامات عمرانی جدید به منظور ارائۀ خدمات اما اساساً مخرب و بی ارج کنندۀ این یادمان پس از گذشت تنها پنج یا شش سال از احداث آن، نمونۀ دیگری از برنامه ریزی های مقطعی و بدون مطالعه به نظر می رسد. در حال حاضر سولۀ عظیمی در مجاورت بلافصل گورستان در ضلع شمال غربی خودنمایی می کند که به «پایگاه مدیریت بحران» متعلق است. یک زمین فوتبال در مجاورت جنوب شرقی احداث شده است و نامطلوب تر اینکه... سردر ورودی و عناصر قائم بتنی شاخص فضا با آرایه های رنگارنگ نازل متداول، از سادگی و بی پیرایگی خارج شده اند و در ساخت اولیۀ سکوهای قبور، کم و بیش دخالت شده است... و پناه گرفتن افراد بی سامان در ابتدای ورودی گورستان با وسایل و ظواهر مندرس، حتی کارکرد گذرگاهی این فضا را برای ساکنان خانه های اطراف مخدوش کرده است.
از آنجاکه –در حد اطلاعات نگارنده- طراحی «منظر گورستان یادمانی»، دستکم در تهران پایتخت، سابقه ای جز گلزار شهدای پانزده خرداد به خود ندیده، با تصاویری مربوط به بهار ۸۴ ، سعی در شناساندن این طرح به علاقه مندان شهر و منظر و تاریخ ایران زمین داریم و تلاش طراحان و مجریان اولیۀ طرح را ارج می گزاریم.

بهار سال هشتادوچهار

پاییز سال نود

عکس ها از: ماندانا یزدان شناس