سایه شوم تخریب بر سر خانه کاشف‌السلطنه

خانه پدر چای ایران در تهران

 معمارنت- غارت میراث فرهنگی پدیده‌ای است که در این مرز و بوم کمتر بدان پرداخته شده و به مرور و به واسطه دلایل عمده‌ای که برشمردن آن خارج از این مقال است، این پدیده به جزء و بخش انفکاک‌ناپذیر فرهنگ این کهن بوم مبدل شده است. 

شاید و قطعاً توجیهات سوداگرانه این غارتگران مرهمی بر عملکرد نابخردانه‌شان باشد اما وقتی به این‌جا می‌رسیم قلم فریاد برمی‌کشد که آی آدم‌ها! غارت و زدودن میراث فرهنگی حتی به اندازه خشتی به ظاهر بی‌ارزش، به مثابۀ گسست و تیشه زدن بر ریشه‌های هویتی و فرهنگی یک سرزمین قلمداد می‌گردد.

این مقدمه کوتاه از آن رو بود تا به این موضوع بپردازیم که این بار سایه شوم این پدیده همچون بختکی بر سر خانه پدر چای ایران یعنی کاشف‌السلطنه افتاده است.

 به گزارش کمیته پیگیری حفاظت از خانه‌های تاریخی تهران، خانه‌ی «محمد میرزا کاشف‌السلطنه» مشهور به «پدر چای ایران» و نخستین واردکننده‌ی چای به ایران، در غفلت سازمان میراث فرهنگی در حال غارت شدن است. کاشی‌کاری‌ها و ملحقات نفیس این خانه‌ در طول زمان، غارت شده است تا در آینده‌ی نزدیک، توسط مالک بنا تخریب شود.

اسکندر مختاری طالقانی، طهران شناس در این باره می‌گوید: «این خانه یکی از معماری‌های فاخر شهر تهران است که دوره ساخت آن متعلق به اواخر قاجار و دوره سلطنت احمدشاه قاجار است. این خانه تلاش شده است به سبک و سیاق معماری خانه قوام‌السلطنه ساخته شود.»

او می افزاید: «دردهه 50 گروهی از معماران و دست‌اندرکاران کاخ گلستان در این بنا آرایه‌هایی زیبائی از هنر کاشی‌کاری، گچ‌بری، آینه‌کاری و غیره را بکار می‌برنند و کاخ گلستان کوچکی را در این بنا به وجود می‌آورند که این کار  اهمیت این اثر تاریخی را دو چندان می‌کند.»

سجاد عسگری، دبیر کمیته پیگیری حفاظت از خانه‌های تاریخی تهران نیز دررابطه با وضعیت این بنا توضیح می‌دهد: «این خانه  یکی از ‌ترین خانه‌های منطقه شمیران است که در محدوده شهردرای منطقه یک به آدرس خیابان شریعتی، نرسیده به میدان قدس، کوچه رضایی، پلاک هشت واقع شده است. در وهله اول ظاهر بیرونی بنا آنچنان باید و شاید نشان دهنده تاریخی بودن این بنا نیست اما پس از ورود به بنا، می‌توانیم ذوق و هنر معماران ایرانی را در این بنا مشاهده کنیم.»

او می افزاید: «در برخی از منابع این خانه به نام کاشف‌السلطنه ثبت شده است. محمد میرزا کاشف‌السلطنه مشهور به چای‌کار، از  نوادگان عباس میراز و  یکی از دیپلمات‌ها، نویسندگان و مشروطه‌خواهان دوره قاجار و پهلوی است. او اولین نفری است که در سال 1385 هجری قمری تخم چای را از هند به ایران آورد و کشت آن را در ایران رواج می‌دهد و به همین دلیل او را پدر چای ایران می‌نامند.»

این فعال میراث فرهنگی ادامه می‌دهد: «کاشف‌السلطنه اولین شخصی است که در سال 1326 هجری قمری بنا به مصوبه مجلس شورای ملی، مامور راه‌اندازی بلدیه طهران می‌شود و کتابچه قانون بلدیه را تهیه می‌کند و او را می‌توان در زمره اولین شهرداران تهران نامید. نامگذاری خیابان‌ها و کوچه‌های تهران یکی از یادگار‌های او در سمت شهرداری تهران است.»

او اضافه می‌کند: «در برخی منابع دیگر نیز این بنا را متعلق به منوچهر صانعی پسر استاد ابولحسن کاشی صانعی عنوان می‌کنند. منوچهر صانعی یکی از معماران به نام دوره قاجار است و از او یادگارهایی در تهران همچون خانه قوام‌السلطنه، عمارت تیمورتاش و  خانه سردار اسعد بختیاری باقی مانده است. او طراح و مجری باغ‌شاه سابق تهران بود و بخش‌های مختلفی از مدرسه سپهسالار (شهید مطهری فعلی) نیز کار او می‌باشد.»

دبیر کمیته پیگیری حفاظت از خانه‌های تاریخی تهران با اشاره به کاربری این بنا، بیان می‌کند: « این خانه تا قبل از انقلاب مصر، به‌صورت اجاره‌ای در اختیار دفتر حافظ منافع مصر در ایران بود؛ اما پس از انقلاب مصر، این بنا تخلیه و متروکه شد. براساس اطلاعات اهالی محل به‌تازگی نیز با همکاری سرایدار یا مالک قبلی این بنا و با همدستی عتیقه‌فروشان محدوده‌ی خیابان شریعتی و منطقه‌ی شمیران، کاشی‌ها، درها و پنجره‌های باارزش، آیینه‌کاری‌ها و هر شیء ارزشمند به‌کار رفته در این بنا به‌وسیله تیشه و پتک کنده شده‌اند و به‌نوعی این بنا در حال غارت شدن است.»

او با انتقاد از ثبت نشدن این اثر تاریخی واقع در منطقه‌ی شمیران توسط اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان تهران، ادامه داد: « اداره کل میراث فرهنگی تهران متأسفانه این بنا را در فهرست آثار ملی کشور ثبت نکرده است. به همین دلیل نمی‌توان به‌صورت قطعی گفت که این بنا حتی در فهرست آثار ارزشمند واجد ثبت استان تهران نیز قرار داشته باشد! به‌دلیل این سهل‌انگاری و بی‌اطلاعی یگان حفاظت میراث فرهنگی استان تهران، در وضعیت کنونی واکنشی نسبت به غارت این بنا نشان داده نمی‌شود. این در حالی است که براساس منابع محلی، کاشی‌ها و دیگر آثار ارزشمند این خانه اکنون در یکی از عتیقه‌فروشی‌های تهران در حال فروخته شدن است.»

وی افزود: «پس از غارت این بنا، مالکیت این خانه به رقم 25 میلیارد تومان به شخص دیگری واگذار می‌شود و براساس منابع محلی، مالک جدید درصدد تخریب این بنا و اجرای یک پروژه‌ی مسکونی یا تجاری در این زمین است. اکنون بیم آن می‌رود که تا امروز، مجوز تخریب و نوسازی این بنا براثر غفلت میراث فرهنگی و از سوی همان سازمان داده شده باشد و در آینده‌ی نزدیک، این بنا به یک آسمان‌خراش دیگر در شهر تهران تبدیل شود.»