موزه تاريخ چاي ايران

موزه تاریخ چای ایران (آرامگاه کاشف السلطنه)

آرامگاه کاشف السلطنه (موزه تاریخ چای ایران) آدرس؛ استان گیلان، شهرلاهیجان، انتهای خیابان کاشف شرقی، بعد از میدان دکتر حشمت، در میان خیابان شهید هاشمی نژاد و کاشف شرقی
شماره ثبت در فهرست آثار ملی ایران آرامگاه کاشف السلطنه (موزه تاریخ چای ایران): ۱۷۶۹ تاریخ ثبت ۲۶/۸/۱۳۷۵ ه خورشیدی
مختصات جغرافیایی، آب و هوا، نقشه و … : E 50″00’57.63      N 37″11’46.81
ارتفاع آرامگاه کاشف السلطنه (موزه تاریخ چای ایران) از سطح دریا : ۳۰ متر
نامهای دیگر: مقبره کاشف السلطنه، گنجینه چای، آرامگاه کاشف السلطنه پدر چای ایران، موزه تاریخ چای ایران و …

آرامگاه کاشف السلطنه پدر چای ایران در سال ۱۳۸۹

آقا محمدخان قاجار قوانلو کاشف‌السلطنه

 

پیرامون نام (وجه تسمیه): آقا محمدخان قاجار قوانلو کاشف‌السلطنه (زادروز ۱۲۴۴/۱/۱ سالمرگ ۱۳۰۸/۱/۳۱) در سال ۱۲۷۴ ه خورشیدی ۴۰۰۰ هزار نهال چای از هند خریداری و به ایران و شهر لاهیجان آورد. ایشان بر این باور بود که نباید پول مملک برای خرید؛ چای، قند و نفت از ایران خارج شود. در آن سالها ده کرور تومان (پنج میلیون تومان) برای واردات چای هزینه می شد. ریاست سازمان چای در زمان رضاشاه به ایشان واگذار شده بود و با توجه به وصیت ایشان بعد از مرگ در تپه های کشت چای شهر لاهیجان دفن شد.

تابلوی نقاشی آرامگاه کاشف السلطنه در میان بوته های چای، نصب شده در اتاق مدیر موزه چای ایران

نکته اول) پنهان کردن تخم چای در عصاء توسط کاشف السلطنه، افسانه ای بیش نیست!!
نکته دوم) قبل از ورود چای به ایران، قهوه بیشتر استفاده می شد و به همین دلیل هنوز هم به مکانی که چای سرو می شود، قهوه خانه می گویند و چای بیشتر جنبه پزشکی و دارویی داشته است!
نکته سوم) حاج محمد حسین اصفهانی قبل از کاشف السلطنه در زمانناصرالدین شاه، تلاشهای بساری برای پرورش چای در ایران کرد، البته نتیجه مطلوبی نگرفت!

برج آرامگاه کاشف السلطنه بدون بوته چای تزئین شده با سنگ و بتون!

پیشینه و تاریخچه آرامگاه کاشف السلطنه (موزه چای):
۱) آرامگاه کاشف السلطنه در میان بوته های چای، بدون سقف و پوشش، قرار داشت! مکانی که خود کاشف السلطنه  وصیت کرده بود تا جسدش را در آنجا دفن کنند! و سنگ مرمری سیاه به ابعاد ۷۸ در ۱۷۲ سانتی متر  بروی آن قرار داشت و متونی با خط نستعلیق بر روی آن حکاکی شده بود به این مضمون؛

سنگ مزار آرامگاه کاشف السلطنه

هوالباقی – جایگاه و مزار شاهزاده حاجی محمد میرزا کاشف السلطنه چایکار است  که پس از اتمام تحصیلات در اروپا در سنه ۱۳۱۴ هجری در سن ۳۵ سالگی به سِمَت ژنرال قنسولی هندوستان رفت و در ضمن توقف در آن سرزمین فن زراعت چای را آموخته و این محصول گرانبها را با هزاران مشقت به رسم ارمغان به وطن عزیز خود آورده ، اول کسی بود که چایکاری را در ایران وظیفه همت خود دانسته و تمام عمر، علاوه بر خدمات عمده که بر دولت و ملت نموده با نهایت سعی در این راه کوشیده و مجدداً برای توسعه کشت چای در سن ۶۵ سالگی مأمور به هندوچین و ژاپن شده و در مراجعت از راه بوشهر در روز شنبه ۳۱ فروردین ۱۳۰۸ شمسی دو ساعت بعد از ظهر در کتل ملوب با اتومبیل پرت و این جهان را با جهانی آرزو به جهانیان واگذار و شهید راه وطن شد ۱۳۰۸ شمسی.

نکته چهارم) ایشان آروز داشت جسدش در میان بوته های چای باشد و نه … سنگ و سیمان و باغچه و …!

آرامگاه کاشف السلطنه در میان بوته های چای در سالهای دور

 

2) در سال ۱۳۰۶ به همت انجمن آثار ملی کشور مقرر گردید از ۲% درآمد چای مقبره ای در خور شان کاشف السطنه ساخته شود، پروژه ساخت حدود ۳دهه زمان برد تا درنهایت امر در سال ۱۳۳۵ ساخت آرامگاه کاشف السلطنه توسط آقای غفور گنجه ای به پایان رسید.

اصغر فیاض شهردار لاهیجان و غفور گنجه ای در زمان ساخت آرامگاه کاشف السلطنه

اصغر فیاض شهردار لاهیجان و غفور گنجه ای در زمان ساخت آرامگاه کاشف السلطنه

اصغر فیاض شهردار لاهیجان و غفور گنجه ای در زمان ساخت آرامگاه کاشف السلطنه

نکته پنجم) در کتاب پدر چای ایران چیز دیگری قید شده؛ در زمان احمد حسین عدل، مدیرکل کشاورزی یک پنجم برگ سبز چای که تحویل دو کارخانه (شرکت اختیو بود) بابت سهام کشاورزان چای کنار گذاشته می‌شد که طی چندین سال در حدود یکصد و چند هزار تومان اضافه آمد. پدرم (بصیرالتجار) ضمن دعوت از تمام سهامداران در منزل خویش، از آنان خواست تا با رضایت خودشان و با نظارت فرمانداری، به تأسیس آرامگاه کاشف‌السلطنه بپردازند. همگی از این کار استقبال کردند و پول‌هایشان را برای این کار بخشیدند و طی صورتمجلسی هیأت تأسیس و ناظر انتخاب شد و با مهندس غفور گنجه‌ای، که به‌طور رایگان فعالیت می‌کرد، شروع و بعدها صورت تکمیل به خود گرفت!

عکسی قدیم از آرامگاه کاشف السلطنه

نکته ششم) آرامگاه کاشف السلطنه توسط گروه پیمانکار ابتهاج تکمیل شد و چون هوشنگ سیحون یکی از معماران این گروه بود و آرامگاه های دیگر توسط ایشان ساخته بودند، برخی بر این باورند که این عمارت هم توسط ایشان طراحی شده است (با توجه به شباهت سقف و ستونها به آرامگاه بوعلی سینا)

ستونها و سقف آرامگاه کاشف السلطنه

نکته هفتم) دوستی هم معتقد بود این عمارت توسط معمار بیژن صفاری (اولین شخص همجنس بازی که در هتل کومودرو شهر تهران برای خود جشن گرفت) بنا شده!!
نکته مهم) آرامگاه رضا پهلوی در سال ۱۳۲۹ تکمیل شد، آرامگاه کاشف السلطنه در سال ۱۳۳۵ اما وقتی پلان و عکسهای این دو برج آرامگاه را با خود مرور می کردم، شباهت های بسیاری دیدم؛ چهارگوش بودن بنا، تعداد ستونها (۶عدد در هر دو عمارت)، گنبد بالای هر دو آرامگاه، شباهت فراوان درب ورودی شرقی آرامگاه کاشف با آرامگاه رضا شاه که البته بعدها، تغییراتی در آن داده شد و درب ورودی آرامگاه کاشف از شرق شد، تا شبهات آن زیاد نمایان نباشد!!

پلان و نقشه آرامگاه رضا پهلوی

آرامگاه کاشف السلطنه در سال ۱۳۳۸
 

در هر صورت آرامگاه کاشف السلطنه در میان بوته های چای و خارج از کالبد اصلی شهر، بازدید کننده زیادی نداشت و بر اساس نظر کهنسالان شهر منطقه ای بود برای چای کاری و نگهداری احشام!!

آرامگاه کاشف السلطنه (موزه تاریخ چای ایران) عکس توکلی

سازمان فدایی خلق

3) سال ۱۳۵۷ تحولات انقلاب بود و آرامگاه کاشف السلطنه توسط چریکهای سازمان فدایی خلق تسخیر شد و تمام جداره های بیرونی آن منقوش شد به آرم سازمان فدایی خلق، نقاش هم کسی بود به نام کانی علوی (جناب آقای علوی مشتاقانه منتظر مهر شما درخصوص عکس آرامگاه با آرم سازمان فدایی خلق هستم)
بعد از تحولات اولیه، آرامگاه کاشف السلطنه توسط کمیته انقلاب اسلامی سپاه پاسداران بازپس گیری و مدتی باشگاه ورزشی بود!! و در نهایت امر در سال ۱۳۶۸ در اختیار  سازمان میراث فرهنگی قرار گرفت و با ساخت بنای الحاقی در ساعت ۹ صبح هشتم شهریور سال ۱۳۷۵ (هفته دولت) آرامگاه کاشف السلطنه تبدیل به موزه تاریخ چای ایران شد.

آرامگاه کاشف السلطنه (موزه تاریخ چای ایران)

دوران و بانی اثر: دوران پهلوی اول، انجمن آثار ملی و معماری غفور گنجه ای
امکان بازدید: در تمامی ایام هفته به غیر از روزهای جمعه و تعطیل رسمی از ساعت ۹ صبح تا ۵ غروب
شماره تماس؛ ۴۲۲۲۹۹۸۰ با پیش شماره ۰۱۳
معماری و مشخصات آرامگاه کاشف السلطنه؛
بنای آرامگاه برخلاف وصیت کاشف السلطنه که می خواست در میان تپه های چای باشد و با توجه به تب ساخت آرامگاه مشاهیر در سراسر ایران و متاثر از جریان هویت سازی بنا شد. آرامگاه کاشف السلطنه به طور کلی دارای سه بخش است؛ برج آرامگاه در غرب سالن دو طبقه موزه در مرکز و راهرو و اتاق ها در شرق این عمارت دارای دو درب یکی از شرق و دیگری در غرب که ورودی اصلی آرامگاه کاشف السلطنه در حال حاضر از شرق است که مساحت آن حدود ۱۳ متر می باشد و در شمال و جنوب آن دو اتاق قرار دارد هر کدام به مساحت حدودی ۱۴ متر، که اتاق شمالی یک میز مدیریتی و چند تابلو نقاشی و عکس قدیمی از آرامگاه کاشف السلطنه در آن قرار دارد و اتاق جنوبی که انگار مرکز اسناد، مدارک و کتابخانه است! البته فکر نمی کنم چون … فعلا درباره آن صحبت نمی کنم!

پلان آرامگاه کاشف السلطنه (موزه تاریخ چای ایران)

نقشه طبقه همکف آرامگاه کاشف السلطنه (موزه تاریخ چای ایران)

نقشه طبقه اول آرامگاه کاشف السلطنه (موزه تاریخ چای ایران)

 

سالن اصلی موزه تاریخ چای ایران به دو طبقه مجزا تقسیم می شود. طبقه هم کف با مساحت ۱۴۲ توسط دو پلکان چوبی که در ابتدای شمال و جنوب سالن تعبیه شده است به طبقه فوقانی متصل است. تزیینات چوبی و سنتی درون گنجینه با الهام از فرهنگ بومی منطقه طراحی و ساخته شده است. مساحت طبقه دوم یا بهتر آن است بگوییم بالکن حدود ۷۷ متر می باشد که بر روی ۸ ستون شکل در چپ و راست شکل گرفته و مساحت کل ویترینها  حدود ۲۸ متر است.

طبقه اول آرامگاه کاشف السلطنه (موزه تاریخ چای ایران)

طبقه دوم آرامگاه کاشف السلطنه (موزه تاریخ چای ایران)

پلکانی سنگی از مرمر سفید، در انتهای سالن در طبقه هم¬کف، بنای موزه تاریخ چای ایران را به آرامگاه کاشف السلطنه متصل می کند.

آرامگاه کاشف السلطنه (موزه تاریخ چای ایران) عکس توکلی

فضای داخلی خود آرامگاه حدود ۶۱ متر است و مساحت اصلی آرامگاه (از بیرون) با توجه به جداره ها ۸۶ متر می باشد.

مقطع AA آرامگاه کاشف السلطنه

نمای جنوبی آرامگاه کاشف السلطنه

کف آرامگاه با مرمر سفید مفروش شده و دیواره های جانبی به صورت مدور و با ۸ ستون که هر کدام از آنها ۱۵ متر ارتفاع دارد تا سقف امتداد یافته. ارتفاع برج آرامگاه کاشف السلطنه از بیرون ۱۵٫۵۰ متر با پایه سنگی و بتونی و با محوریت بر روی ۸ ستون احداث شده، جداره اصلی آن تا سال ۸۹ با سنگ تیشه ای طوسی نما سازی شده بود که بعدها با آجر فشاری بر روی آن قرمز رنگ شد.

اشیاء داخل موزه تاریخ چای ایران؛
در طبقه هم کف دو عدد سماور با نشان نیکلای روسی، منقل، قلیان، چپق، کیسه توتون، قهوه خوری چینی، مشربه، سینی نقره، انگاره (کار اصفهان)، پیمانه چای، جعبه چای متعلق به کاشف السلطنه و دست نوشته های او قرار داردکه این دست نوشته ها از سوی خویشاوندان آن شادروان به گنجینه اهدا شده است.

ادوات و آلات چای کاری در موزه تاریخ چای ایران

بیش از سیصد شیء در زمینه صنعت چای و آثاری از مراحل شرب آن، اسناد و مدارک نحوه انتقال چای به ایران و اسناد و دست نوشته های کاشف السلطنه از اشیاء این گنجینه به شمار می آیند. آثار موجود در این گنجینه مربوط به دوره های صفویه و قاجار است که اغلب از گنجینه پژوهشی مردم شناسی سازمان میراث فرهنگی استان تهران و نیز از گنجینه رشت به این گنجینه انتقال یافته اند.

نمای شرقی برج آرامگاه کاشف السلطنه پر از شوره!!

در طبقه دوم اشیایی از قبیل تنگ، اسنادو قباله، تسبیح، جاجیم، پیمانه شیر، هاون چوبی، تغار کوچک چوبی نگهداری می شود. در بخش دیگری از این جعبه آیینه اشیایی از دوران اشکانیان و سلجوقیان مانند کاسه سفالی، زیورآلات و غیره هست که با چای و گنجینه تاریخ چای چندان مناسبتی ندارد.

۲۵ آبان, ۱۳۹۳ توسط سفرنویس