وصفی بر ترجمۀ کتاب «گابریل گِورِکیان یک معماری مدرن دیگر»

با توجه به پراکندگی حضور حرفه‌ای گورکیان در چهار قارۀ دنیا (آسیا، اروپا، آفریقا، آمریکا)، نگارندۀ کتاب در مقام یک پژوهشگر تلاش کرده است حتی‌المقدور اسناد موجود از آثار معمار را بیابد و گفتنی‌های افراد مرتبط را بشنود، حتی اگر مثل آنچه در ایران بر او گذشته، دستیابی به اسناد معتبر ناممکن بوده باشد. اهمیت کتاب نه فقط از اینروست، بلکه ضمن مرور سرگذشت این معمار مدرنیست، خواننده با فضای هنری حاکم بر زمانه و افراد زیادی از معماران و هنرمندان کنشگر اروپا در نخستین سالهای آغاز مدرنیسم آشنا می‌شود.
 

از نگاه مترجم که خود از سالها پیش به منظور پرده‌برداری از حقایق ناروشن و نادقیق دربارۀ آثار گورکیان تلاش کرده، یکی از محاسن این کتاب آن است که نقد و تحلیل آثار گورکیان منصفانه و فارغ از جهت‌گیری خاصی صورت گرفته است. اگر صراحتاً به نواقص کارکردی یا زیبایی‌شناسانۀ یک اثر می‌پردازد، اثر دیگری را به جرأت، «شاهکار» و «یار و رفیق» معمار می‌نامد. اگر ایده‌ای از او را برداشتی از طرح معماران برجستۀ هم‌دوره‌اش می‌خواند، جای دیگری به روشنی اظهار می‌کند تا چه اندازه و در کجاها از ایدۀ اصیل شخصیِ معمار اقتباس شده است. افزون بر این، به زیر و بم روابط معمار با سایر هنرمندان و اشخاص صاحب‌نام و صاحب‌مقام چندان می‌پردازد که ریشۀ پیروزمندی‌های او را بکاود و برای داوری به خواننده عرضه کند.
گورکیان در تمام دورۀ پر فراز و نشیب زندگیش، از همۀ توانایی‌های خود در راه توسعۀ مدرنیسم در هنر و معماری بهره جسته، به معماری، معماری داخلی و اثاثه، طراحی باغ و منظر و شهرسازی، همکاری در مطبوعات معماری، نیز به امر آموزش، بنا بر فرصت‌های پیش‌آمده، با شور و انگیزه مشغول شده است.   
باید اعتراف کرد نبود مدارک کافی از فعالیت تقریباً چهارسالۀ گورکیان در تهران رضاشاهی و چند و چون طراحی و ساخت بناهای عظیمی از جمله کاخ دادگستری، باشگاه افسران، وزارت امور خارجه، وزارت جنگ، اپرا و چند ویلای خصوصی برای صاحب‌منصبان و مرفهان آن دوران، جای خالی پژوهشی دقیق و عمیق را دربارۀ زندگی این معمار همپای سایر معماران تأثیرگذار دورۀ پهلوی اول موجب شده است. ثانیاً به ادعای تنی چند از همکاران معمار، فرم و محتوای متن آغازین و انشای ویژۀ نگارنده در بعضی فصول که اغلب موجب غافلگیری معماران آشنا به زبان فرانسه و مترجمان بوده است، انتشار ترجمۀ فارسی آن را تا امروز به تعویق انداخته، چنانکه سی سال از انتشار اصل کتاب می‎گذرد.
مترجم بر خود روا داشته در همۀ فصول کتاب توضیحات کوتاهی را برای رفع ابهام از موضوع یا اصطلاح به کاررفته، یا تدقیق و تصحیح مطلب، داخل کروشه قرار دهد؛ به ویژه آنچه به این شکل در بخش «ایران» آمده، حاصل تحقیقات مترجم دربارۀ گابریل گورکیان است که پیش از این به صورت مقالاتی به ترتیب در مجلۀ معماری و شهرسازی شمارۀ ۶۳ – ۶۲ سال ۱۳۸۰، روزنامۀ ایران ۱۸ دی‌ماه ۱۳۸۱، مجلۀ معماری و فرهنگ شمارۀ ۵۲ سال ۱۳۹۲ منتشر شده است. در اثنای این تحقیقات، از سوی آشنایان گورکیان به خُلق نیکو، خویشتن‎داری و تواضع او و ظاهر همیشه آراسته‌اش اشاراتی می‌شده است. این ویژگی‌های اخلاقی ضمن آنکه دوستی‌های عمیقی برایش به ارمغان می‌آورده، شاید باعث مماشات با کارفرمایان هم شده باشد، چنانکه آثار خصوصی او در ایران در هماهنگی با خواست آنها، شکلی کاملاً متمایز با آثار اروپاییش به خود می‌گیرد، تا جایی که منتقدان اروپا از نقد آثار ایرانی او که در مجلات منتشر می‌شد دست می‌کشند. همچنین گمان می‌رود فشارها از سوی حاکم وقت ایران رضاشاه، از دلایل تصمیم او برای خروج از ایران بوده باشد.  
فراز و نشیب‌های زندگی این معمار ایرانی ارمنی «جنتلمن» از رقابت با لکربوزیه تا رقابت با معماران ایرانی دانش‌آموختۀ اروپا در تهران، از اقامت ناگزیر در روستایی در جنوب فرانسه در جریان جنگ جهانی دوم تا آموزش معماری در دانشگاه ایلینوی آمریکا و کسب مقام استاد ممتاز ... مجموعه‌ای حقیقتاً خواندنی را گرد آورده است.
و در آخر، باعث شادمانی و البته برای ایرانیان قابل تأمل است که ترجمۀ فارسی کتاب به فوریت در کتابخانۀ موزۀ ملی معماری معاصر ارمنستان جای گرفته، بر وبسایت وزارت شهرسازی، حتی بر صفحات شبکه‌های مجازی نهادهای شهری این کشور و ژورنالیست‌های ارمنی متن‎هایی دربارۀ ارزش تحقیق خانم ویتو و ترجمۀ آن به فارسی درج شده است و مهم‌تر اینکه قرار بر این است به زودی به ترجمۀ کتاب از اصل فرانسوی به زبان ارمنی مبادرت شود.

ناشر: موسسه پژوهشی علم معمار
چاپ اول زمستان ۱۳۹۶
تعداد صفحات : ۱۶۰
قیمت: ۳۹۵۰۰ تومان