مجتمع فرهنگی ورزشی ونمای شیشه‌ای

امروزه با طرح موضوع الگوی ایرانی اسلامی پیشرفت و توجه به مولفه‌های بومی و درون‌زا در مسیر توسعه‌ی کشور، بحث معماری و شهرسازی معاصر و منطبق با فرهنگ و اقلیم ایرانی به گفتمان رایج جامعه‌ی علمی و مهندسی در این حوزه تبدیل شده و تلاش شده گام‌هایی در تحقق این مفاهیم برداشته شود، هر چند غالب این اقدامات در همان حد صحبت‌های مقدماتی باقی مانده و نتیجه‌ی ملموسی بدست نیامده است.

در مسیر توجه به الگوی بومی معماری، شاید نخستین گام توجه به اقتضائات اقلیمی این سرزمین باشد که در بسیاری موارد تمهیدات و تجویزات متمایزی را می‌طلبد و مسیری جز تقلید از جریان غالب جهانی را جستجو می‌کند که یکی از این ضرورت‌های اقلیمی، نحوه‌ی اجرای پوسته بیرونی و متقابلاً مسأله‌ی تامین انرژی ساختمان است.

چند سالی است که مشکلات و معضلات استفاده از نمای پیوسته شیشه‌ای در سطح اندیشمندان و مدیران شهری بطور جدی مطرح شده است. تحمیل هزینه‌هایاضافی،اتلاف بیشترانرژی، عدم کارایی مناسب در هنگام حریق و زلزله، نبود مهارت و تخصص کافی جهت نصب و اجرای آن توسط کارگران ساختمانی و ... از جمله مواردی است که به دفعات در بیان اشکالات اجرای نمای شیشه‌ای مورد اشاره قرار گرفته است.

این در حالی است که بنا به اظهارات مدیران شهری، غالب نماهای شیشه‌ای متعلق به ساختمان‌ها و اماکن دولتی است که این موضوع عزم جدی مسئولان در نظارت بیشتر بر طرح‌های عمرانی دولتی را می‌طلبد که غالباً با صرف هزینه‌های هنگفت از محل بودجه‌های عمومی کشور ساخته می‌شوند. در همین راستا این نوشتار نگاهی کوتاه به یکی از این طرح‌های اخیر دارد که گستردگی نماهای پیوسته شیشه‌ای در آن قابل تامل است.

در تیرماه سال گذشته بود که «مجتمع فرهنگی ورزشی قمربنی‌هاشم (ع)» با حضور دکتر «قالیباف» شهردار تهران، افتتاح شد و فاز نخست آن مورد بهره‌برداری قرار گرفت. بنا به گفته «اکبر تشکری‌نیا»، مدیر عامل شرکت توسعه فضاهای فرهنگی شهرداری تهران، زیر بنای این مجموعه 22 هزار متر مربع و شامل 8 طبقه است که به دو بخش ورزشی و فرهنگی تقسیم می شود.

ساختمانی که به گفته دکتر«سیدمحمدهادی ایازی»، معاون امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران، از افتخارات محسوب شده و بسیاری از هیأت‌های مدیریت شهری از کشورهای مختلف در بازدیدهای خود از این مجتمع حیرت و شگفتی‌شان از ساخت مجتمع قمربنی هاشم(ع) با بهره‌گیری از آخرین و پیشرفته‌ترین تجهیزات را بیان می‌کنند!

این ساختمان در منطقه 20 و در مجاورت خیابان «فداییان اسلام» قرار گرفته و فرم کلی آن بصورت مستطیلی کشیده است که کشیدگی آن شرقی- غربی است. در تصاویر ذیل (1و2) موقعیت بنا با کادری قرمز نمایش داده شده است:
 

1

2

تصویر 1و2: موقعیت مجتمع فرهنگی ورزشی قمربنی‌هاشم (ع)

نمای شمالی این بنا بصورت پیوسته شیشه‌ای است و سطح غالب نمای جنوبی نیز با شیشه پوشیده شده است. در نماهای شرقی و غربی هم که سطوح کمتری دارند ازنمای شیشه‌ای استفاده شده است (تصاویر 3و4).

3

4

تصویر 3: نمای شمالی ، تصویر 4: نمای جنوبی

در تحلیل این گونه نماها ذکر چند نکتهلازم به نظر می رسد. نکاتی که مبتنی بر مقررات ملی ساختمان، مصوبه شورای اسلامی شهر و اظهارات مسئولان وقت شهرداری تهران است. مطابق مفاد مبحث چهارم مقررات ملی ساختمان (الزامات عمومی ساختمان)، در طراحی نمای شیشه‌ای در ساختمان توجه به نکات ذیل ضروری است:

•    انجام محاسبات حرارتی بر اساس مفاد مبحث نوزدهم مقرراتملیساختمان؛

•    توجه به استانداردهای ملی ایران در انتخاب نوع، تعداد لایه‌ها و ضخامت شیشه؛

•    ممنوعیت استفاده از نمای شیشه‌ای در ساختمان‌های مسکونی؛

•    عدم امکان ریزش شیشه به فضای باز و معبر عمومی؛

•    توجه به نکات ایمنی و زیباسازی منظره شهری در اجرای نمای شیشه‌ای.

این در حالی است که طبق اظهارات «محمدباقر خسروی»،مدیرکل معماری و ساختمان شهرداری تهران در دی‌ماه 1389، چنان‌چه بیشتر از 40 درصد نمای ساختمان شیشه‌ای باشد، پروانه‌ی ساخت به آن داده نمی‌شود. وی با اشاره به مصوبه‌ی شورای اسلامی شهر تهران در این زمینه خاطر نشان کرد: شورای اسلامی شهر تهران در مصوبه‌ای اعلام کرد که ساختمان‌های تجاری، اداری و عمومی چنانچه بیش از 40 درصد نمای آنها شیشه‌ای باشد ممنوعیت ساخت دارند که هم اکنون این مصوبه به مناطق ابلاغ شده است.

در اسفندماه 1390 نیز «هیربد معصومی»، معاون شهرسازی و معماری شهرداری تهران، با اشاره به این‌كه به كارگیری بیش از 40 درصد از نمای ساختمان‌ها در قالب شیشه، برابر مصوبات از قبل ابلاغ شده، غیرمجاز است، گفت: درصورتی كه در محله‌ای از شهر تهران ساختمان در حال احداثی مشاهده شود كه در بیش از 40 درصد از سطح آن شیشه به كار رفته باشد، مسئولیت آن متوجه شهردار و معاون شهرسازی آن منطقه خواهد بود. وی افزود: همه ساختمان‌هایی كه مجوز ساخت آنها از سال 88 به بعد صادر شده، مشمول این مقررات هستند.

«معصومی» همچنین با اشاره به این‌كه تایید نمای ساختمان‌های بالای 20 هزار متر توسط شهرداری برای صدور پروانه ساخت لازم‌الاجرا است، از تشکیل «کمیته‌ی طراحی و نمای شهری» خبر داد و گفت: نظارت بر طراحی و نمای شهری ساختمان از جمله مسئولیت‌های «وزارت راه‌و‌شهرسازی» است که در این رابطه یکسری اقدامات نیز انجام شده است.

وی افزود: اما متاسفانه اقدامات این وزارت‌خانه منجر به اجرای دستورالعمل‌های جدی در این زمینه نشده، به همین دلیل معاونت شهرسازی ‌و‌معماری شهرداری تهران کمیته‌ای را با نام «کمیته طراحی و نمای شهری» متشکل از استادان برجسته دانشگاه‌ها تشکیل داده است.«معصومی» اظهار داشت: البته این کمیته تنها بر نمای ظاهری ساختمان‌ها نظارت دارد و در واقع به معماری داخل کاری ندارد، اما نقشه‌ی نمای این ساختمان‌ها باید به تأیید کمیته‌ی طراحی برسد و در واقع صدور پروانه‌های ساخت‌وساز از سال 1388 منوط به تایید این نقشه شده است.

معصومی در خصوص ساختمان‌هایی که در برخی از مناطق پایتخت بدون رعایت تأییدیه این کمیته و با نمای تمام شیشه‌ای ساخته می‌شوند گفت: قطعاً این ساختمان‌ها تا پیش از سال 88 ساخته شده‌اند وگرنه براساس مصوبه شورای عالی شهرسازی استفاده بیش از 40 درصد شیشه در نمای ساختمان تخلف محسوب می‌شود.
حال با توجه به افتتاح این مجموعه فرهنگی ورزشی در سال 1390، این سوال اساسی مطرح است که آیا طرح نمای ساختمان مذکور در کمیته طراحی و نمای شهری مورد تأیید قرار گرفته است و اصولاً چه ضرورت و توجیه فنی برای طراحی و اجرای چنین نماهایی وجود داشته است؟

هر چند احتمالاً همچون غالب موارد، پاسخ آن خواهد بود که این نقشه‌ها مدت‌ها پیش - و احیاناً در زمان مدیریت پیشین- تهیه شده و از این جهت قصوری متوجه مسئولان شهری نیست! به هر حال فارغ از پاسخ‌های احتمالی و نقدهای وارد بر آن پاسخ‌ها، امید آن است که زین پس با دقت و حساسیت بیشتری به این مقوله توجه شود و هزینه‌های هنگفت جهت اجرای پروژه‌های ساختمانی و حفظ و تامین انرژی اماکن دولتی بر بیت‌المال تحمیل نگردد.

طبعاً رعایت اصول علمی و توجه به ضرورت‌های اقلیمی در طراحی و ساخت ابنیه شهری منتج به احداث ساختمان‌هایی خواهد شد که بیش از پیش باعث حیرت و شگفتی بازدیدکنندگان خارجی خواهد بود!موردی که ظاهراً برای مدیران شهری از ارزش و اعتبار والایی برخوردار است.