گفتگو با مهندس فریار جواهریان

فریار جواهریان متولد خراسان است و در فرانسه بزرگ شده است. تحصیلات خود را در آمریکا و در دانشگاه های تگزاس در آستین، M.I.T و  هاروارد  به پایان رسانده است.

 مهندسان «مشاور گام ما» را همراه با مهندس فریدون بَدِر در تهران تأسیس کرده اند و تخصصشان در زمینۀ موزه و باغ است. آثارشان در مجلات مختلف ایرانی و خارجی به چاپ رسیده و سبک کارهایشان ایرانی مدرن شناخته شده است.

 اخیراً برندۀ مسابقۀ مدرسۀ جدید فرانسوی ها در تهران بوده اند. دبیر نمایشگاه های متعددی از جمله «باغ ایرانی» ، «سی سال تنهایی» در کمبریج و لندن بوده اند.

 طراحی صحنۀ 10 فیلم از کارهای آقای داریوش مهرجویی (از اجاره نشین ها تا درخت گلابی) را بر عهده داشته اند. مقالات متعددی در نشریات ایرانی و خارجی به چاپ رسانده و سخنرانی های متعددی را در دانشگاه های آکسفورد و کمبریج ارائه کرده اند.

 سال گذشته نیز عضو هیأت داوران جایزۀ معمار آقاخان بوده اند.

معمارنت:  مفهوم منظر چیست؟ آن را با کدام رشته ها مرتبط می دانید؟

فریار جواهریان: طراحی منظر با رشته های معماری و طراحی شهری مرتبط اما با آنها متفاوت است؛ تا به حال در کشور ما این حرفه تعریف درستی نداشته است. در سایر کشورهای جهان به دو صورت به این حرفه می رسند:

 -  اول باید حرفۀ معماری آموخته شود و بعد به صورت تخصصی طراحی منظر.

 -  از رشته های دیگر به طراحی منظر میتوان رسید که در هر صورت رشته ای «میان دانشی» است و تخصص های گوناگون در آن می گنجد، مثل گیاه شناسی که مرحوم فرهاد ابوضیا خبره ترین بود و پیش از فوتش در حال تدوین فهرست گل و گیاه های وحشی ایران زمین بود و 6000 نوع آنها را جمع آوری کرده بود.(در ضمن چقدر خوب بود اگر پیگیری میشد و این کتاب به چاپ میرسید.) ولی همۀ خانم هایی که می بینید کنار بزرگراه هایمان بالای سر چند باغبان ایستاده اند و به آنها دستور میدهند که چه گل و گیاهی را در کجا بکارند، آنها هم همگی طراح منظر هستند. مهندسان و معماران یا شهرسازانی که طرحهای کلان فضاهای سبز را با لکه گذاری روی نقشه های بزرگ مقیاس مشخص میکنند، آنها هم طراحی منظر انجام میدهند. در واقع در طراحی منظر، مقیاس کار بسیار حائز اهمیت است و آن را به گرایش های متفاوت میکشاند، از خانم خانه داری که باغچۀ حیاط خودش را باغبانی میکند تا شهرسازانی که مناطق وسیعی را جهت درختکاری روی نقشه  های طرحهای جامع شهرهایمان و پیرامون آنها با رنگ سبز می پوشانند.

معمارنت:  گرایشهای منظر را چگونه دسته بندی میکنید؟  

فریار جواهریان:  مهندسی کشاورزی، گیاه شناسی، طراحی و باغ آرایی پارک های شهری، طراحی فضاهای سبز در مقیاس کلان

معمارنت:  نظریه پردازی در این حوزه را چگونه ارزیابی میکنید؟

فریار جواهریان:  نظریه پردازی در حرفۀ طراحی منظر به هزاران سال پیش بر میگردد و به باغ سازی ایرانی، چینی و ژاپنی در تاریخ بشر. دو نوع «باغ مادر» داریم، باغ ایرانی و باغ ژاپنی و این دو نوع مولد سایر مکتب های طراحی منظر هستند. راجع به این دو کهن الگو خیلی کتاب و مقاله نوشته شده، ترجیح می دهم مطالب تکراری بیان نشود. ریشۀ طراحی در غرب در قرن نوزدهم توسط Capability Brown و در آمریکا در قرن نوزدهم توسط Frederick Law Olmsted پایه گذاری شد، اولی با احداث پارک های عظیم شهری و دومی که معروف ترین کارش Central Park نیویورک است. فقط تجسم کنید اگر Manhattan این پارک را نداشت، چه فاجعه ای بود و در مییابید که Olmsted بهترین ارثیۀ طراحی را به شهر نیویورک اهدا کرده است و البته شهرداران آن توانستند از او قدردانی کنند و اثر او را وجب به وجب حذف کنند.

 اما در دهۀ 1960 جنبش زیست محیطی متولد شد که در حیطۀ طراحی منظر بنیانگذار آن Ian McHarg بود. او با کتاب Nature Design With، پایۀ علمی طراحی منظر را به وجود آورد و از همان زمان استفاده از رایانه را در این رشته باب کرد.

 کارهای Kevin Lynch، به خصوص در کتاب Site Planning در ادامۀ برخورد علمی با طراحی منظر نوشته شد و در زمان معاصر جنبش اکولوژیست ها با حضور Adriaan Geuze و George Hargreaves ادامه دارد، اینها در عین استقبال از تنوع و پیچیدگی طبیعی در طراحی و تقلید از طبیعت، به دنبال «پایداری» هستند. جدیدترین نظریه پرداز در زمان حال Kongjian Yu هست که با کتاب  The Art of Survival نظریه های اکولوژیست ها را چند گام پیش برده است و به سیستم های کلان زیربنایی در طراحی منظر رسیده است.

معمارنت:  نقد را در این حوزه چگونه ارزیابی می کنید؟

فریار جواهریان:  از آنجا که ما هنوز جامعۀ دموکراتیکی نیستیم، فرهنگ نقد هم نداریم، نه در ادبیات، نه در سینما، نه در هنر... و البته نه در معماری. در ایران همه فکر میکنند نقد یعنی کوباندن، در صورتیکه هدف از نقد، بر طرف کردن اشکالات و رسیدن به راه حل های بهتر است. نقد باید سازنده باشد تا به کار بیاید.

معمارنت:  آموزش دانشگاهی این حوزه را در ایران چگونه ارزیابی می کنید؟ آیا متناسب با نیازهای جامعۀ ما هست؟

فریار جواهریان: متأسفانه از حوزه های دانشگاهی ایران خیلی دور هستم و جسته گریخته میشنوم دوستانم چه درس می دهند یا دوستانی که در دفتر ما کار می کنند چه یاد گرفته اند. تا جایی که می دانم هنوز نه این حرفه جایگاهی در فرهنگ ما دارد و نه تعریف درست این رشته در حوزه های دانشگاهی مطرح شده است.

معمارنت:  ضوابط و آیین نامه ها، قوانین و استانداردها را چگونه ارزیابی می کنید؟

فریار جواهریان:  اصلاً اطلاعی ندارم که چنین چیزهایی برای طراحی منظر وجود داشته باشد. شاید برای «طراحی محیط»... آن هم مطمئن نیستم. شما ما را ارشاد کنید!

معمارنت:  نقش مهندسان مشاور را در این حوزه چگونه ارزیابی می کنید؟

فریار جواهریان: مهندسان مشاور می توانند بسیار مؤثر باشند و با به کارگیری متخصصان طراحی منظر در پروژه هایشان این حرفه را گام به گام باب کنند.

معمارنت:  با توجه به مسائل یاد شده چشم اندازهای این حوزه را چگونه می بینید؟

فریار جواهریان:  بسیار درخشان. چون که همه مان داریم به این نتیجه می رسیم که باید به طبیعت باز گردیم.

معمارنت:  دربارۀ پایداری و منظر با نگاه به فرهنگ ایرانی چه نظری دارید؟

فریار جواهریان:  باید قبول کنیم که کشور جهان سومی و عقب افتاده ای هستیم و مدام دنباله روی غرب هستیم. من دايماً به این فکرم که چرا باید همۀ اشتباهات غرب را تکرار کنیم؟ چرا نمیتوانیم به سوابق درخشان فرهنگ خودمان رجوع کنیم و از آنجا بیاموزیم. باغ ایرانی الگوی طراحی منظر پایدار است، چرا کاهلی می کنیم و نمی خواهیم باغ ایرانی مدرن بسازیم؟

معمارنت:  یک سایت تحلیلی در حوزۀ منظر لازم است به چه موضوعات سودمند و پراهمیتی بپردازد؟

فریار جواهریان:  بی نهایت کار، بی نهایت عملکرد و بی نهایت تأثیر. ولی تازه اول خط هستیم و اگر اجازه بدهید، قدم به قدم پیش برویم. در ضمن هر چه سؤال های شما دقیق تر باشند، جواب های دقیق تری دریافت خواهید کرد.