كتاب‌خانه دانشگاه وين طرح ذاها حديد

ترجمه: بهروز مرباغی

 
سال 2008 «بی.ی.اس.آرکیتکتور» (BUSarchitektur) برنده مسابقه‌ طرح جامع توسعه دانشگاه اقتصاد و بازرگانی وین شد. طبق این طرح جامع، دانشگاه به 7 بخش تقسیم می‌شود که هر یک برای کارکردی علمی و دانشگاهی اختصاص می‌يابد. سپس، در همان سالِ 2008، ذاها حدید برنده مسابقه‌ای شد که برای طراحی کتاب‌خانه و مرکز آموزشی در یکی از این 7 بخش برگزار شده‌بود. این ساختمان قراراست کلیت دانشگاه را با نقطه ثقل مرکزی آن با هم یگانه سازد.

 
ساختمانی که با طرح ذاها حدید ساخته‌شد در یکی از جداره‌ها، بصورت کنسولی قوی وبلند، خود را از محوطه اختصاصی‌اش به بیرون می کشد، انگار می‌خواهد توجه عموم را جلب کند. کنتراست خطوط منحنی با راست‌گوشه‌ها، فضاهای نرم و روان داخلی در تضاد با سطح صاف نماها و حرکت سیال فضاها از ویژگی‌های شاخص این بنا است. تمام اجزای ساختمان گویای معماری اندام‌واره و یگانه است.

 
برخلاف برنامه فیزیکی رایج و برنامه‌ای، کتاب‌خانه شامل آزمایشگاه زبان، دیتا سنتر، کتابفروشی، کلاس‌های درس، باشگاه، سالن همایش، و کافه‌تریا است. «کتاب‌خانه و مرکز آموزشی باید بیش از یک کتاب‌خانه صرف، به معنی کلاسیک آن، باشد. این یک مرکز پژوهشی و تسهیلات خدماتی است، هم‌زمان یک کارگاه و لژ است، مکانی برای ارتباط و پاتوق. معماری ذاها حدید، با طرح نفس‌گیرِ خود، توانسته‌است، خلاقانه این آمیختگی برنامه‌ فیزیکی را اجرایی کند. این همان نوآوری و خلاقیت در مبانی نظری معماری دانشگاه است.

 
خود ذاها حدید می‌گوید: «برای من خیلی دلنشین بود در وین کار کنم. دلبستگی‌های زیادی به شهر پیدا کردم. کتاب‌خانه و مرکز آموزشی، به‌مثابه یک مرکز پژوهشی، فورومی است برای تبادل ایده‌ها.  لذت‌بخش است بخشی از توسعه دانشگاه باشیم».

قرار بود ساختمان در سال 2012 به اتمام برسد که نشد. سال 2013 ساختمان افتتاح شد.

در سال‌های اخیر، در حوزه معماری، شاید مبانی نظری و برنامه فیزیکی معماری ساختمان کتاب‌خانه بیشترین تغییرات را بخود دیده‌است. تغییر روشِ مطالعه و دورشدن از منابع کاغذی و جستنِ هرچیزی در اینترنت و منابع دیجیتال، بخودی‌خود، بر معماری کتاب‌خانه تاثیرگذاشته‌است. با این‌حال، پروتوتایپ ساختمانیِ تقریبا رایج و سنتی راه به ظهور ساختمانی نوین به سبکی سیال داده‌است. فرم دینامیکی که ذاها حدید خلق کرده کتاب‌خانه و مرکز آموزشی دانشگاه اقتصاد و بازرگانی وین را تبدیل به فضایی عمومی و جاذب نموده‌است.

 
«کتاب‌خانه و مرکز آموزشی» مکان مرکزی محوطه (کمپ) دانشگاه را تشکیل می‌دهد که در کنارِ پارکِ «پراتر» قرار دارد. علاوه بر ذاها حدید دیگرانی هم در مسابقه شرکت داشتند؛ از جمله «پیترکوک»، «هیتوشی آبه» و «کارمه پینوس». این‌ها برنده بخش‌های دیگر از هفت بخش توسعه شدند.

 
ساختمان کتابخانه از دو حجم تشکیل شده‌است که نمای‌ فیبروبتن دارند. حجم بالایی، حجم سیاه‌رنگی است با کنسولِ بلند و کشیده به میدان مرکزی کمپ. بخش‌های اصلی کتاب‌خانه، از جمله قرائت‌خانه و سالنِ بزرگ در همین حجم و رو به پارک قرار دارند.

 
حجم پایینیِ ساختمان حجمی نواری و تقریبا جدا از حجم بالایی، پوشیده از پنل‌های روشنی است که مرکز آموزشی را در خود دارد و سالن مراسم‌ها و چندین فضای دیگر از جمله خدمات تکثیر و غیره.

فضای ورودی و آتریوم مرکزی به‌گونه‌ای است که انگار تداوم فضاهای بیرونی است. از این‌جا تا سقف را ساخته‌های قوسی و مارپیچ و اریب تشکیل می‌دهند که پله‌ها و ارتباط عمودی را هم تامین می‌کنند.

 
این بنا یکی از هفت پروژه‌ای است که برای توسعه کمپ دانشگاهی وین برای پذیرش 24 هزار دانشجو و 1800 کادر و کارمند برنامه‌ریزی شده‌است. طرحِ معماری ساختمان امضای زیبایی‌شناسی فوتوریستی ذاها حدید را دارد تا دانشجوها از تماشای آن لذت ببرند.

 
مساحت عمومی بنا 28 هزار مترمربع است که با حجم زیبای کنسول‌شده‌ روی میدان مرکزی تشخص خاصی پیدا کرده‌است. این حجم کنسول‌شده اصلی‌ترین بخش کتاب‌خانه را در خود جای داده‌است. نمای عمومی ساختمان از بتن مسحل و پنل های فایبرگلاس ساخته‌شده.