روایت هنر تیموری از خلال جنگ‌ها و خونریزی‌ها

معمارنت- نشست چهارشنبه 20 آذرماه 1392 انجمن مفاخر معماری به بررسی هنر تیموری اختصاص یافته است. در این نشست که یکصد و هشتمین گفتمان هنر و معماری است و به همت موسسه مطالعات میراث مشترک سرزمین، ترتیب داده شده، نسیم ایرانمنش و حسین سلطان زاده، شهریار سیروس و مهدی مقیسه سخن خواهند گفت.

این هم اندیشی از ساعت 16 تا 19 در موزۀ امام علی(ع) پذیرای علاقه‌مندان است. در شرح موضوع و اهداف این جلسه می‌خوانیم:
 

هنر عصر تیموری
 

صفت پر فراز و نشیب را شاید به بیش‌تر ادوار تاریخی ایران بتوان اطلاق کرد، ولی دوره 140 ساله حکومت تیمور و جانشینان او (771-911 ه.ق) به گونه ای نمایان، واجد این توصیف است. آغاز این دوره با یورش‌های تیمور و خون‌ریزی‌های هولناک سپاهیان او همراه شد و یک قرن زمامداری فرزندانش آکنده از جدال‌ها و کشمکش‌های است که تاریخ ایران نظیر آن را کمتر بیاد دارد.

اما به این صفت باید ویژگی مهم دیگری را هم افزود. تناقض در رفتار شاهان و شاهزادگان چنان دیده می شود که گوئی ایشان شخصیت هایی دوگانه دارند. از یک سو در کسب قدرت از هیچ جنگ و کشتار ابائی نداشتند و از سوی دیگر در حمایت از هنرمندان و نویسندگان و تکریم اهل علم و ادب، نهایت کوشش خود را به کار می بردند و مهم تر از آن که اغلب زمامداران تیموری، خود از علم و هنر بی بهره نبودند. در این دوره، هنر در شاخه های گوناگون خود، به رشد و کمال رسید. در نقاشی، مکتب هرات پدیدار گشت و از بین هنرمندان بسیار این دوره، کمال الدین بهزاد که او را بزرگترین نقاش تمدن اسلامی می دانند. نگارگری ایرانی را به اوج خود رساند. سبک معماری تیموری با مشخصه های آشنای خود، توسط معماران برجسته ایرانی و دیگر کشورها، از همان دوره تیمور و از سمرقند آغاز شده بود. از قوام الدین شیرازی نام آورترین معمار این عصر، مسجد گوهرشاد در حریم حرم رضوی (ع) از نمونه شاهکارهای معماری این دوران در ایران امروزی باقی مانده است. اما آثار معماری باقیمانده در ازبکستان و افغانستان به ویژه در سمرقند، بخارا و هرات، شکوه و عظمت هنر این دوره را آشکارتر می سازد. میراث هنری تیموریان، آنچنان پرشکوه و استوار است که پژوهشگران هنر، این دوره را که صاحب سه مرکز پر رونق هنری (هرات، شیراز و تبریز) است، اوج شکوفایی هنر می دانند.

در این عصر هنرهای زیبا، چون نگارگری، خوشنویسی، صحافی و جلد سازی و هنر معماری چنان بنیان مستحکمی یافت که دوران صفویه را دنباله روی این عصر می شمارند. اشتیاق تیمور به ساخت بناهای باشکوه و اصرار وی بر اعزام معماران چیره دست از سرزمین های تسخیر شده، موجب شد هنر معماری از روزگار خود تیمور، رونق و جلوه خاصی بیابد. بویژه در سالهای پایانی عمر به حد توهم آمیز به احداث کاخ ها و باغ های مجلل علاقه نشان می داد. ناگفته نماند که در این ایام میل به جنگ و خونریزی و فتوحات بیشتر هم کماکان در او زنده بود. از میراث معماری تیموریان (باقیمانده در ایران)، علاوه بر مسجد گوهرشاد می توان از مدرسه غیاثیه خرگرد، مجموعه امیرچخماق یزد، مدرسه پریزاد، مدرسه دودر، زیارتگاه مسجد مولانا و ... نام برد.