معماری براي کودکان (A4C)

درنگي بر چگونگي شكل‌گيري يك كارگاه مشاركتي معماري براي كودكان

پیشگفتار
آموزش معماری به کودکان، بخشی از پروژه وسیعی است که از زیست با کودکان در طبیعت سرچشمه گرفته و در حیطه طراحی محیط رشد کرده‌است. در فرآیند آموزش، از محیط‌های ساخته‌شده به عنوان پنجره‌ای رو به ایده‌های نو استفاده می‌شود تا با کمک آن بتوان فیزیک ساختار، طراحی در طبیعت و نیز شباهت‌ بین سیستم‌های بدن و اجزاي تشكيل‌دهنده ساختمان را به کودکان آموزش داد. آموزش، از یک سو با خلاقيت‌هاي فردي در ارتباط است و از سوی دیگر، اصول علم معماری و قواعد زیبایی‌شناسی در طبیعت را بسیار مورد استفاده قرار می‌دهد. این برنامه آموزشی بر پایه این اصل اساسی شکل گرفته که آموزش به کودک باید از راه تفکر بصری، حل مسئله، تفکر خلاق، واکنش‌های گروه و مهارت برقراری ارتباط انجام گیرد. بنابراین:

آموزش معماری به کودکان ابزاری است که انگيزه کودکان را برای دست‌وپنجه نرم کردن با ایده‌های نو افزایش می‌دهد. به بیان دیگر، در اين روش تاکید بر خروجي نهايي نيست بلكه آنچه بیشترین اهمیت را دارد خود فرآيند يادگيري است.

معماری به کودکان چه چیز را یاد می‌دهد :
آنچه در ذات معماري و ساير هنرهاي تجسمي نهفته است همانا طرح و طراحي است. در نگاه کلی‌، طراحی از چند اصل تشکیل می‌شود: اندازه، رنگ، نسبت، مقیاس، بافت، شکل و خصوصیات فیزیکی‌. بر همین اساس، ترکیب و هماهنگی این عناصر اثر هنری را شکل می‌دهد و تاثیری متفاوت بر مخاطب می‌گذارد. حجم، نور، سایه، کنتراست و لبه تعیین‌کننده رابطه تجسمی هستند و تعادل، خلق هماهنگی‌ با کمک رنگ‌ها و دست‌کاری در فضاها فصلی مهم را در معماری ورق می زند. رنگ‌ها ابزار دست هنرمندند و با کمک آنها می‌توان اجسام را کوچک‌تر یا بزرگ‌تر و سبک یا سنگین کرد و جلوه‌های متفاوت داد.
در فرآیند آموزش معماری به کودکان همچنین به این می‌پردازیم که چگونه می‌توان فضاها را در ساختمان از هم متمایز کرد و از طبيعت براي كشف ايده‌هاي نو بهره گرفت. طبیعت، خود الگویی ارزشمند و غنی برای خلق اشکال معماری است و بسيار مي‌تواند به كار معماران بيايد. از طرف ديگر، طراحی‌های سازگار با محیط زیست می‌توانند روند تخریب محیط زیست را کاهش دهند. سرانجام، فراموش نكنيم كه ساختار‌های اجتماعی، فرهنگی‌ و زيست‌محيطي تاثیر متقابلی بر یکدیگر مي‌گذارند. به همین دلیل، معماری می‌تواند در کنار ارضای نیاز‌های فضایی و فیزیکی‌، نیازهای عاطفی و معنوی ما انسان‌ها را نیز بر آورده‌ کند. این آموزش‌ها تجربه‌ای است که تأثیری ماندگار بر دانش‌آموزان خواهد گذاشت.
آموزش معماری به کودکان کاری است که امروزه در بسیاری از كشورهاي دنيا انجام می‌شود و تاثير آن بر رشد خلاقيت و استعدادهاي هنري كودكان غير قابل انكار است. به علاوه، معماران و برنامه‌ريزان شهري در ايران بايستي تاثير معماري را بر سلامت روان كودكان در نظر بگيرند. شايد اين قبيل برنامه‌هاي آموزشي توجه آنها را به اين مساله بسيار حياتي جلب كند. هر چه باشد، معماري و زيبايي‌شناسي شهرها ارتباط بسيار تنگاتنگي با ديگر عرصه‌هاي زندگي اجتماعي دارند.

مخاطبین و مشارکت‌کنندگان این کارگاه :
کودکان بین 4 تا 12 سال می‌توانند در این کارگاه‌ها شرکت کنند. البته تعميم آن به گروه‌هاي سني بالاتر نیز (از رهگذر بسط و گسترش داده‌هاي معماري) امكان‌پذير است.

چگونگی اجرای برنامه آموزشی :
این برنامه آموزشی در قالب سرفصل‌هاي کلی دسته‌بندی شده‌است و هر سرفصل در چند كارگاه مجزا آموزش داده مي‌شود. مباحث در هر درس به صورت گرافیکی نشان داده خواهد شد. البته مي‌توان مباحث را به طور مجزا، و در كارگاه هاي جداگانه، نيز آموزش داد. هر کارگاه شامل فعالیت‌های عملي است و از روش‌ها و ابزارهای موجود در محیط‌ برای پيش‌برد فرايند آموزش استفاده می‌شود. بر همين اساس، کودک در حین كار تمام حواس خود را مورد استفاده قرار مي‌دهد و لذت كار عملي با دست را مي‌چشد.

در هر کارگاه به چه مهارت‌هایی دست می یابند؟
•    ادراکی: استفاده از پنج حس در کسب اطلاعات از محیط. کودک با کمک حواس خود داده‌ها را از محیط اطراف جمع‌آوری کرده و از این داده‌ها در مفهوم‌سازی استفاده می‌ کنید.
•    حركتي: توانايي بيان ايده‌ها و مفاهيم با استفاده از حركات مختلف دست.
•    ارتباطي: برقراري ارتباط ميان كودكان و مربي. مربي كودكان را تشويق مي‌كند كه ايده‌هاي خود را بيان كنند و در مورد ايده‌هاي يكديگر بحث كنند.
•    اندازه‌گیری: ارزیابی کیفیت‌های محیط.
•    مقایسه: توجه به شباهت‌ها و تفاوت‌های اشیای متفاوت در محیط.
•    تقسیم‌بندی و طبقه‌بندی کردن اشیا در محیط.
•    حل مساله: به كارگيري روش‌هاي متنوع و خلاقانه براي حل مسائل. كودكان بسيار به اين مهارت نيازمندند و مربي به طور مدام اين كار را با آنها تمرين مي‌كند.
•    استنتاجی: انتخاب و استنتاج ایده‌های مختلف بر اساس مشاهده طرح در.
•    تفسیر داده‌ها: تشخیص رمز و راز نهفته در اشياء و بیان آنها در قالب تصویر.
•    پیش‌بینی: تعیین نتایج هر عمل و ارزیابی اطلاعات و تاثیر آنها بر کنش‌های فعلی.
•    کاربرد: استفاده از یافته‌ها در حل مسائل.
•    تجربه‌های خلاقانه (بصری /کلامی): آشکارسازی ایده ها و  احساسات درونی وچگونگي بروز آنها
•    شناخت ارزشهای فرهنگی
•    ارزش‌گذاری: شناخت اینکه هر شیئی طبیعی یا دست‌ساز تا چه اندازه از پارامترهای زیبایی‌شناسانه برخوردار است.
طبقه‌بندی عناصر آموزشی:
اهداف: هدف از برگزاری این کارگاه‌ها تقویت خلاقیت در کودکان است. فراموش نكنيم كه كودكان خلاق مي‌توانند در آينده شهري زيبا و محيطي دوست‌داشتني را به وجود آورند.
مواد: آیتم‌هایی که برای تکمیل کارهای عملی مورد نیاز هستند. (مثال: کاغذ کاهی/ لوله دستمال کاغذی / مداد روان و ....)
مهارت‌ها و مفاهیم: كودكان در اين دوره مهارت‌هاي متنوعي را فرا خواهند گرفت. مثلا، آنها اصول معماري را به صورتي ساده‌شده تمرين مي‌كنند و فرآيند مشاهده دقيق و نقادانه را خواهند آموخت.
طرح درس:  تعیین روش های متنوع برای آموزشی محتوای هر کارگاه.
لغات معماری: هر رشته علمي داراي مجموعه‌اي از واژه‌ها و اصطلاحات تخصصي است كه آگاهي از آنها ضروري است. البته معماري نيز از اين قاعده مستنثنا نيست. كودكان در حين فعاليت‌هاي عملي واژه‌ها، اصطلاحات و مفاهيم حوزه‌ي معماري را خواهند آموخت و با اصول اين رشته علمي آشنا خواهند شد.
مشتری: منظور از مشتری شخصی است فرضی و در نقش کارفرما یا سفارش‌دهنده یک پروژه؛ خواسته‌ی این فرد سبب ایجاد چالش‌های فکری و معمارانه در کودک می‌شود .
برنامه معماری: تعیین و ایجاد برنامه‌ریزی معمارانه به منظور پیشبرد پروژه‌ها.
ارزیابی: سنجش فعالیت‌های انجام شده .
فعالیت‌های مرتبط: سایر فعالیت‌های مربوط به فرایند کارگاه آموزشی که ممکن است در پوسترها قید شده باشد.

جمع بندی:
معماری از جمله هنرهایی است که دست در کار آفرینش زیبایی دارد. نه فقط چشم‌نواز و خیال‌انگیز است كه اندیشه را نیز الهام می‌بخشد و انسان را نيز به درنگ و تامل وا می‌دارد.
هنر خلاقانه و معماری ارزشمند تنها با یک معمار خوب حاصل نمی‌شود بلکه رشد و تعالی آن نیازمند وجود معمارانی خلاق و جامعه‌ای آشنا و علاقه‌مند به  هنر معماری است. انسان و جامعه‌ای که اهمیت معماری را درک کرده باشد همدلی بیشتری با اصول و قواعد معماری خواهد داشت. و اين مساله زمانی‌ عمق بیشتری می‌یابد که از کودکی به شخص آموخته شده باشد. به همین دلیل، ارتباط میان کودک و فضاي معماری نقش مهمی در انسانی‌سازی معماری ایفا می‌کند. هدف از این پروژه این است که به کودکان کمک کنیم تا درکی عمیق از معماری به دست آورند و سهمی در پرورش یک نسل از معماران‌ ایفا نماییم. این پروژه به دانش‌آموزان کمک می‌کند تا با کمک بازی و کار اصول آکادمیک معماری را فرا گیرند.

محتوای برخی از کارگاه‌ها
۱ـ واژگان شنیداری(سمعی) و دیداری(بصری)
هدف:
تجسم ذهنی وتصویرسازی صداها و اشکال بدون استفاده از تصویر اصلی

۲ـ برنامه‌ها و چشم‌اندازها / ساختار معماری
هدف:
افزایش مهارت کودکان در زمینه اندیشیدن فضایی (مکانی) و دیداری
۳ـ فعالیت‌های " ساختار هماهنگ"
هدف:
در این فعالیت‌ها دانش‌آموزان یاد خواهند گرفت که چگونه ساختارها شکل می‌گیرند و چگونه مجموعه‌ای از اشیاء را کنار هم بگذارند تا آن اشیاء روی هم تبدیل به ساختاری واحد شوند.  
برای مثال می‌توان به تجسم طاق اشاره کرد: دو دانش‌آموز در حالی که روبه‌روی هم قرار گرفته‌اند دستانشان را در یکدیگر قفل می‌کنند. آن دو نیروی تراکم را در دستان و نیروی کشش را در پاهایشان حس می‌کنند.
طاق/ حلقه تراکم / حلقه کشش / چوب‌بست / گنبد / طاق ضربی / شمع یا حائل

4ـ ورودی ها
هدف:
کمک به درک اهمیت "ورودی" و انواع "ورودی" از نظر معماری ،زیبا شناسی ، المان های نمادین ، و همياري جهت نمايش آنها.
ورودی / گذرگاه / نقشه‌کشی / اندازه‌گیری / جابجایی / راهرو

5ـ پل‌ها
هدف:
آشنا شدن دانش‌آموزان با انواع پل‌ها و اصول ساخت آنها
قوس / طره / قوس منحنی زنجیری / سنگ سر اطاق / دیوار لچکی / تعلیق / خرپا / شاه‌تیر

6ـ فرد به مثابه معمار(شما معمار هستید)
هدف:
هدف از این پوستر کمک به دانش‌آموزان در درک شباهت‌های بین سیستم ساختمان و بدن آنها است. از اين رو در برابر هر يك از عناصر يك ساختار معماري عنصر يا عضوي از اعضاي بدن او قرار داده مي‌شود.

اجزای ساختمان:                                                  

اجزای بدن:

1 - سیستم تنفسی                      1 - سیستم تهویه هوا
2 - دفع مواد زائد                           2 - سیستم فاضلاب
3 - استخوان بندی                         3 - ساختارهای دیرک و تیرچه
4 - پاها                                      4 -  فندانسیون
5 - سبک، تصوّرات، فرهنگ              5 - سبک معماری

۷  ـ برنامه‌ریزی شهری
هدف:
کمک به دانش‌آموزان در درک این مسئله است که چگونه مشارکت و همکاری سازمان‌ها، نهادها‌ و انسان‌ها می‌تواند به طراحی و توسعه شهرها کمک کند.
طرح شهری /شهر محصور /طرح شهری تصادفی /طرح شهری شبکه‌ای /طرح شهری خطی