نی کسایی خاموش شد

استاد حسن کسایی، نی‌نواز برجسته ایران، در ۸۴ سالگی درگذشت. حسن کسایی از بزرگان موسیقی سنتی  و پیشگامان هنر نی‌نوازی بود. او در سوم مهرماه ۱۳۰۷ به دنیا آمد و روز پنجشنبه ۲۵ خرداد ۱۳۹۱ در اصفهان درگذشت.

گزارش: صدیقه محمودی

 حکایت زندگی استاد حسن کسایی نیز حکایت دیگری از عشق است؛ عشق به ساز و هیچ‌سازی برای او همچو نی نمی‌شود. شاید برای همین باشد که نام حسن کسایی با نی عجین و یکی شده‌است و همه او را با صدای نی محزونش می‌شناسند. بی‌آنکه بخواهی یاد شعر مولانا را در دل زنده می‌کند که بشنو از نی چون حکایت می‌کند.

هنر آموخته نزد مهدی نوایی و ابوالحسن “صبا» است. شیوه‌ی نی‌نوازی‌اش جایگاه نی را در موسیقی سنتی ایران تغییر داد و او را چنان محبوب دلها کرد که نوای نی‌اش در نمایشگاه به همراه عکس‌های گذشته و امروزش اشک دوستان و عزیزانش را جاری کرد.

او علاقه بسیاری به موسیقی فولکلور داشت و به صورت بسیارعلمی به موسیقی نگاه می‌کرد؛ چنانچه در گفت‌وگو با «رادیو فرهنگ» در چند سال پیش گفته بود هنرمند موسیقی باید به علم موسیقی محیط باشد. شاید موسیقی امروز تغییر کرده‌باشد. باید رو به جلو رفت.

خانه پدری‌اش محل دیدار هنرمندان اصفهانی بود. در همان روزها که هنوز چهار- پنج ساله بود شاید همین هنرمندان صدایش را کشف کردند و از همان وقت‌ها به موسیقی راه یافت. به کلاس‌های موسیقی تاج اصفهانی رفت و کمی بعد از محفل استادان دیگر موسیقی مثل «ادیب خوانساری»، «علی اکبرخان نوروزی»، «غلامرضا خان سارنج» و «سید حسین طاهرزاده» بهره گرفت. پس از آن که کسایی به تهران رفت در اولین دیدارش با استاد مسلم موسیقی «ابولحسن صبا» توانایی خود را با خواندن آواز «ابوعطا» به نمایش گذاشت درحالیکه «“صبا»» و «حسین تهرانی» او را با ویلون همراهی می‌کردند.

«فروغ بهمن‌پور» عکاس، روزنامه نگار و برپاکننده نمایشگاه عکس‌های حسن کسایی و گنجینه دار عکس‌های بسیاری از هنرمندان عرصه موسیقی سنتی ایران در خصوص استاد حسن کسایی می‌گوید:

«کسایی نی را به عنوان ساز تخصصی برگزید و با تکیه بر استعداد ذاتی و پشتکارش ادبیات دیگری را برای ساز نی پیریزی کرد.»

 ساعت‌ها تکنوازی نی در رادیو ایران، و دو نوازی با «جلیل شهناز» و دیگر بزرگانی چون «حسین تهرانی»، «مرتضی محجوبی»، «پرویز یاحقی» و ... و همنوایی با «تاج اصفهانی»، «ادیب خوانساری»، «حسین قوامی»، «عبدالوهاب شهیدی» و غیره گواه بر این مدعاست. به اعتقاد «بهمن‌پور»: «کسایی هنرمندی است که جوهره‌ی معرفت‌شناسی هنرمندان قدیم ایرانی را نه تنها در موسیقی بلکه در تمام سلول‌های حیات شبانهروزش جاری کرده‌است. هیچ هنرمند هم‌عصر او نتوانست به اندازه او نظر و تحسین نخبه‌ها و توده‌های مختلف جامعه را برانگیزد.»

«پرویز یاحقی» که خود نامی بزرگ در موسیقی معاصر ایران است زمانی گفته بود که کسایی دارای لحن ویژه، تکنیک ممتاز و سلیقه خاص هنری است زیرا او نماینده تنها گرایش نی‌نوازی در قرن اخیر نبوده است و همزمان با او نوازندگان دیگری هم بودند و هستند ولی هیچ کدام مثل او نتوانستند ارزش‌های متفاوتی را در این ساز کشف کنند. او هنرمندی فرهنگساز و مولف است.

«پرویز یاحقی» می‌افزاید: « استاد «صبا» بهتر از هر کس دیگری ارزش‌های هنر کسایی را می‌دانست.» همسر «صبا» بارها بر تاثیر ساز کسایی بر استاد «صبا» تاکید داشته‌است: «هر وقت “صبا» صدای ساز این نوجوان اصفهانی را از رادیو می‌شنید سرش را به جعبه رادیو تکیه می‌داد و به‌آرامی اشک می‌ریخت....» به همین دلیل استاد «صبا» وقتی به کسایی ِ نوجوان برخورد، برای رشد او از سرمایه‌های هنری خود هزینه کرد.

حسن کسایی سالها مکتبدار موسیقی اصفهان در رشتههای نی، سهتار و آواز بوده است. اگرچه بیشتر آثار او بداههنوازی است تا موسیقی پیش‌ساخته، ولی امروز بخش زیادی از ضربیها و حتا آوازیهای نوازندگان نی، بهره گرفته از نوازندگیهای اوست. او سال‌های میانه دهه ۵۰ در اعتراض به وضعیت موسیقی از صحنه کنار کشید و سال‌ها تنهایی را برگزید و بجز معدودی از هنرمندان خاص و علاقمندان به هنر موسیقی ناب معاشرت دیگری نداشت.

«بهمن پور» در خصوص وضعیت استاد می‌گوید: «او بسیار بیمار است؛ اما بیماری و خانه‌نشینی استاد باعث نمی‌شود که بداهه‌نوازی و تکنیک‌های اصیل نی‌نوازی خشک شود. حضور انبوهی از آثار منتشرنشده که در گوشه خانه‌اش جاخوش کرده‌اند این تصور را از بین می‌برد.»

در اوج بیماری این استاد برجسته‌ی موسیقی، در این روزها به همت «فروغ بهمن‌پور» خاطرات بیش ازهشت دهه حضور او در عرصه‌ی موسیقی در قاب عکس‌های آویخته در «نگارخانه لاله» تهران زنده شده است. در گزارش تصویری این صفحه «فروغ بهمن‌پور» درباره‌ی استاد حسن کسایی و نمایشگاه عکس‌های او می‌گوید.