چکیده
خانقاه در طی تاریخ ایران، به‌ویژه تا پیش از صفویه، در زمره بناهای پرشمار بوده است. با این حال، از معماری آن چندان چیزی نمی‌دانیم. برای شناخت معماری خانقاه باید در طی چندین تحقیق در برهه‌های گوناگون تاریخی و مناطق جغرافیایی ایران و جهان اسلام، همه منابع نوشتاری عربی و فارسی و ترکی و نیز آثار مرتبط معماری را بررسی کرد.
در این تحقیق، به مرحله نخست پیدایی خانقاه در زادگاه آن در ایران، یعنی سده‌های نخست هجری در خراسان (ربع نیشابور) می‌پردازیم. روش این تحقیق تفسیری ـ تاریخی و منبع اصلی آن، منابع اولیه نوشتاری مرتبط با خراسان سده‌های نخست است. صوفیان از سده دوم به بعد، در مکان هایی جز مسجد استقرار یافتند و از حدود سده پنجم بود که بنای خاص صوفیان، خانقاه خوانده شد. مظروف یا سازمان خانقاه در خراسان سده پنجم به دست ابوسعید ابوالخیر قوام یافت. این سازمان ارکانی دارد: از ارکان انسان گرفته تا رسوم خانقاه.
مطالعات معماري ايراني شماره ٦-پاييز وزمستان ٩٣
