مقاله

دهگانه تازه برای نجات ساغر مینایی سرزمین  
آیا توسعه پایدار با تصمیم‌گیری دیوانی و نسخه پیچی متمرکز میسر است؟

سرآغاز
این روزها همه جا از نجات ارومیه و ارزیابی برنامه‌های متمرکز مدیریت آب و حکم‌رانی بیش از اندازه گفتگو می‌شود. همه چشم به کارگروه نجات ارومیه دوخته اند و این‌که اگر موفقیت‌آمیز باشد شاید دیگر دریاچه‌های کشور را نیز نجات دهیم. پس از راهکارهای بیست گانه‌ای که در اواخر سال 92 اعلام شد و نقدهای زیادی از همه سو برانگیخت، در دهه نخست تیر 93 مصوباتی دهگانه از سوی کارگروه اعلام شد .

آغاز دوران جدید تمدن بشری در اروپا صورت گرفت و آثار آن سراسر جهان را درنوردید. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های این فرم تمدنی تقابل انسان و طبیعت است. این تقابل به‌گونه‌ای بود که انسان، طبیعت را خصم خود می‌پنداشت و در این تقابل آن‌چنان پیش‌رفت که به این گزاره رسید که «باید آن‌چنان طبیعت را شکنجه داد تا رازهای آن را بیرون کشید». این شکل برخورد با طبیعت تمام قلمرو زندگی را متأثر کرد و معماری و شهرسازی، با این اندیشه، سامان یافت.
رشد تکنولوژی این تقابل انسان و طبیعت را به گونه‌ای کیفی دگرگون کرد و در تولّد و گسترش شهرها خصلتی ناپاپدار به شهرها داد، چرا که در طراحی و برنامه‌ریزی شهری به مؤلفة اکولوژیک توجه لازم نشد و در مقابلِ سرریز جمعیت در شهرهای بزرگ، احداث «نوشهر»ها را مطرح و اجرا کردند.

در تاریخ 19 خرداد 1393 نشستی به دبیری دکتر ایمانی جاجرمی در انجمن جامعه‌شناسی، گروه شهر برگزار شد. در این نشست، چهار نفر از پژوهشگران و فعالان حوزه حرفه‌ای در زمینه‌های شهری و شهرسازی، به نقد طرح‌های جامع پرداختند.
 

نخستین سخن‌ران، محمد سالاری، با موضوع : «سهم جامعه‌شناسی در طرح‌های شهری و چشم‌انداز پیشِ رو» به ارائه تاریخچه‌ای از تحولات طرح‌های جامع و ارتباط آن‌ها با مطالعات اجتماعی پرداخت. وی در آغاز، به معرفی دو جریان موازی پرداخت. گروه نخست، مهندسانی که شهرها را همچون ساختارهای سخت تلقی می‌کردند که موضوع کار مهندسی است. و گروه دوم، جامعه‌شناسانی که شهر و زندگی شهری را موضوع تحلیل جامعه‌شناسی می دانستند. تاکنون شهرهای ایران، سه نسل از طرح‌های شهری را تجربه کرده‌اند. اما پیش از آغاز طرح‌های نسل اول، برخی از شهرها،  در دهه‌های نخست این سده، به‌طور آزمایشی از طرح‌هایی بهره‌مند شدند.

ابتلای زمين
همان‌گونه که 160 سال پیش سیاتله به‌سان حکیمی ژرف اندیش پیش‌بینی کرده بود، انسانِ سوداگر عصر مدرن، یا همان مرد سپید به‌قول سیاتله، زمين را بیمار و مبتلا کرد. زمین ناخوش است و حال و روز خوبي ندارد. زمين گرم شده و تبي جانكاه و مزمن زندگي او و ساكنانش را تهديد مي‌كند. بيش از نيمي از يخ‌هاي قطبي آب شده و تا كمتر از يكي دو دهه ديگر همه آن‌ها آب مي‌شوند. زمين از تب خواهد مرد. بيشتر رگ‌هاي خون‌رسان زمين بسته شده و رودهايش با سدبندي خشكيده‌اند. بستر رودها يا خشكيده يا اگر هم آبي در آن ديده مي‌شود آلوده و ناسالم است. تالاب‌ها و درياچه‌هاي خشكيده مانند زخم‌هاي تفتيده يك بيماري خطرناك حياتش را تهديد مي‌كنند. صداي سرفه‌هاي زمين شنيده مي‌شود. لايه اوزون در پي توليد گازهاي خطرناك گلخانه‌اي سوراخ شده است.  آلودگي و زباله نه تنها چهره زيباي زمين را آبله‌گون كرده كه چرك و عفونت آن به سامانه حياتش نفوذ كرده است. آلودگي خطرناك همه بوم‌سامانه‌هاي زمين از اقيانوس تا كوهستان و جنگل را فراگرفته.
 

در گفتار اول، سیستم های ارزیابی پایداری بطور کلی مورد بررسی قرار گرفتند.  در گفتار دوم ضمن بررسی معروفترین و شناخته شده ترین سیستمهای ارزیابی ساختمانهای پایدار در امریکا، به معیارهای اندازه‌گیری توسعه پایدار پرداخته شد.  در گفتار سوم  به شهر پایدار، رتبه بندی شهرهای پایدار در سیستم های متفاوت، و جمع بندی مهمترین شاخص های پایداری شهر در سیستم های مختلف پرداخته شد. در این گفتار به بررسی شاخصه های معماری و بناهای پایدار پرداخته خواهد شد.

با شنیدن واژۀ «باغ ایرانی» امروز در دهۀ 90 خورشیدی چه تصویری در ذهن نقش می‌بندد؟ و اگر بخواهیم این تصویر را توضیح دهیم باید از کدام راه وارد شویم؛ از کوچه باغ‌های سنگی و کاهگلی، خیابان‎های پوشیده با چنارهای بلند یا از بزرگراه‌های مزین به تپه‌های سبز؟

برخی از نظریه پردازان معماری، برای شناخت باغ ایرانی از تعریف آن آغاز می‎کنند و گروه دیگر با بررسی نمونه‌های مشخص در پی فهم چگونگی شکل‌گیری باغ ایرانی هستند. آنان که از تعریف آغاز می‌کنند در پی طبقه‌بندی نمونه‌های باغ ایرانی ذیل تعاریف مشخص‌اند. تعریف، ابزاری «ذهنی» برای دسته بندی انبوه واقعیت‌های متنوع است، وحدت ذهنی که در واقع به گوناگونی پدیده‌ها تحمیل می‌شود. اما گروه دیگر‌ با پرداختن به ویژگی‌های باغ‌ها در اقلیم‌ها و سرزمین‌های مختلف، آنها را در ارتباط با مجموعه‌ای از عوامل محیطی تشریح می‌کنند و با توجه به سیر تکوینی شکل‌گیری‌شان، در نهایت به تصویری از فرآیند ایجاد یک باغ در یک زمان-مکان مشخص می‌رسند.

در بخش اول از گفتار سوم به بررسی شهر پایدار از دیدگاه شناخته شده ترین سیستم های ارزیابی پایداری پرداخته شد و این بخش به جمع بندی شاخص ها از سیستم های مختلف می پردازد تا همهٴ این شاخصها را در یک جدول کامل ارايه کند.  
با در نظر گرفتن بسیاری ازسیستم های امتیازدهی و رتبه بندی، این پژوهش یک ایندکس کلی از آنها برای شاخص های شهرهای پایدار استخراج کرده است. سه دسته اصلی ااین شاخص ها محیط زیست طبیعی و منابع، محیط زیست انسان ساخته شده است، و مردم می باشد. هر دسته اصلی زیر شاخه هایی دارد.

آسيب شناسي خشكيدن اروميه و نجات آن
میراث طبیعی کمیاب
دریاچه ارومیه یکی از زیباترین پدیده¬های طبیعت ایران و ساغر مينايي اين سرزمين كهن بود که قدرش را ندانستیم. آرامش آبی بی‌کرانش شوق برمی¬انگیخت. در کنارش آدم از روزمرگی کنده می¬شد و با آسمان آشتی می¬کرد. گردشیپیرامون دریاچه همه داشته¬ها و نداشته¬هایت را کم‌رنگ می¬کرد و ترا با جان جهان پیوند می¬زد. هرگاه از دايره مينا دلخون مي‌شدي رازو نياز با او گويي مشكلت را حل مي‌كرد. درياچه طبيب دل و جان بود.

ویژه معمارنت- ابراج البیت (Abraj al-Bait) دومین برج بلند جهان که به نوعی ساخت و تکمیل آن، زنگ شروع توسعه و تحول سیری‌ناپذیر شهرسازی در عربستان است. صفحه‌ای گرد بر فراز آسمان که نور سبز اسرارآمیزی بر جنگل  انبوه مناره‌ها و کرین‌ها می‌اندازد و سازه‌ی بتونی عظیمي که در میان گرد و غبار سر به فلک کشیده است مانند دومینوهای عظیم‌الجثه به نظر می‌رسد (تصوير شماره 1).

گفتار سوم – بخش اول: شهر پایدار از دیدگاه شناخته شده ترین سیستم‌های ارزیابی پایداری 
دربخش اول از گفتار دوم سیستم‌های ارزیابی پایداری بطور کلی مورد بررسی قرار گرفتند. در گفتار دوم ضمن بررسی معروفترین و شناخته شده‌ترین سیستم‌های ارزیابی ساختمان‌های پایدار در امریکا، به معیارهای اندازه‌گیری توسعه پایدار پرداخته شد. گفتار سوم در اینجا به شاخص‌های ارزیابی و رتبه‌بندی شهرهای پایدار در سیستم‌های متفاوت می‌پردازد.